Проблема формирования и прогнозирования рынкапродовольственных товаров в Азербайджанской Республике (на примере продовольственных товаров растительного происхождения) тема диссертации по экономике, полный текст автореферата
- Ученая степень
- кандидата экономических наук
- Автор
- Газиев, Васиф Балахан оглы
- Место защиты
- Баку
- Год
- 1997
- Шифр ВАК РФ
- 08.00.05
Автореферат диссертации по теме "Проблема формирования и прогнозирования рынкапродовольственных товаров в Азербайджанской Республике (на примере продовольственных товаров растительного происхождения)"
азэрбалчан республикасы тэьсил назирлиш азэгба.гчан девлэт иггисад институту
Эл] азмасы Ьугугунда
Т.ЭЗШЕВ ВАСИФ БАЛАХ АН оглу
Азэрба)ч;ш Реснублтпсасында эрзаг мэЬсуллары базарьшын формалашмасы вэ ирогнозланщырьимасы ироблемлэри (Битки мэннгали эрзаг мэЬсулларынын мисалында)
ИХТИСАС ! 08.00.05 -Халг тэсэрруфаты вэ он}н саЬатарпнин игшсад!щаты, плаллаииьсрьишасы: вэ ндарэ едютмэспнин тэшкшш
Нгтисад елмлэри намизэди алимгогк дэрэчвсп агшаг учун тэгднм едилмиш диссертая^анын
авторефераты
бакы -1997
Диссертасща Азэрба,|чан Довлэт Игтисад Институтунун „■■;■ "Маркетинг вэ харнчн игтисади элагэлэр" кафедрасында ; ]еринэ Зетнрилмишдир.
Елйш раЬозри: Игтисад елмлэри намизэди, досент Ш.Ь.Ьачъфв Рэсми ошюнентлэр:
Игтисад елмлэри доктору, профессор Б.С. Mycajeв Игтисад елмлэри намизэди, досентР.Т. Ьэсэное ,,
Апарьгчы тэшкилат: Бакы Эмтээшунаслыг Коммерсща Институту.
1998-чи ил саат
' да Азэрйа^хан Довлэт Игтисад Институгунда игтисад елмлэрп намизэди шш дэрэчэси алмаг учун ]арадылмыш
Н ОЬ У'. <0 9- <0 __Ихтнсаслашдырылмыш.
Шураяын ичласында олачагдыр.
Унван: 370001, Бакы шэЬэрп, Истиглали^эт кучэси, 6. т Азэрба^чан Довлэт Игтисад Институту.
Диссертасща илэ Азэрба^чан Довлэт Игтисад Институтунун китабханасында таныш олмаг олар.
Автореферат " » _ 1991-чи илдэ
кондорилмишдир. 7
Ихтисаслашдырылмыш Шураиьш шш катибп, игтисад елмлэри намизэди, досент /о //
3 Л .Мус1 афа]еча
Ишнн умумн характеристикам»!
Мовзунлн актуаллыгьь Мустзшл Азэрбараан Респ>бликасынын игтисзди вз сослал иякишаф консенсл]'асыньш приоритет исти-гамзти мплли игтисадгщаты инкишаф стдирмак, харпчп базарлара - п храм а догру пстпгамзтл кучлэнднрлэкдвн ибарзтдпр. Е]ни заманда кечид довру люралтшща цдхал эбззлэ]лчпси саЬалврпн инкишафы, хусуенла аЬаливпя бптки мзншвли эрзаг мвЬсуплары плв тв'мин олунмасында муИум ролу олан аграр болмвипн -агробпзнеспн иикишафына устунлук вершшэси lrejara кечирилэн иггпсади ислаЬатларын эи муЬум испггамвтп кпмц ирэлп сурулмугадур. Эрзаг маЬсуллары ила взуну та'мтшат копсецсща-сынын hajaTa кечиршмэсп, нзинки ]алньп ha>.nm мэЬсулларын пстеЬлак сэвгщэсшш |уксэлтмэ]э вэ оыларын харичдзн алын-масына сэрф еднлэн кулли мпгдарда в;ит]упшьш мплли пгтпсад'-jjar саЬвлэрилпн цякпшафьгаа ¡онэлтм^'э пмкан jарадыр. ел'очэ да ОЛК9ШГН шиши твЬлуквсизлик «уасзтпшга мгуЬум стратежи алгпла кимп иггисади пнкишаф программный эп муЬум база цстнга-мэтлврпндэя бпри cajbmbip. Мэ'лумдур ки, Азерба]чан 1ззлз сабпг ССРИ доврундэ вЬшхпнин эрзаг мзЬсулларыпа олан тэлзбатынын ]алныз 50%-в гздаринп оз д&хпли ресурслары Ьесабьша едвщрдп. '-Эрзаг мэЬсулларынып, хусусолэ битки мзнгпвли мзЬсулларьшьш эксэр Ьиссэси мврквзлэшдпрплмиш фондаар Ьесабына алдв едилирди. Инзибати-амирлпк слстеми шэралтипдз эрзаг мэИсул-лары болкусунун бу пудада марквзлзтдпршшеси, бпр тэрэфдвн олкадв мовчуд олан эрзаг гытлыгы проблемтши Ъвлл едилмэси вв о пун вразплэр узрв "бэрабэр" болушдурулмэсц, дпкэр тврзфдан псэ стратежи мэгсвдлврлз багаы о луб, муттэфиг реслублпкатарын мэркэздэн даЬа чох асылы олмасы прпнспшшз хидмвт едпрди.
Азэрбарлш эЪалиаип hep нзфзринз душэн врзаг меЪсуллары пстеИсалыльш вэ пстеЬлакынын Ъвчмпнэ корэ Иэмин деврдэ дикзр ресггубликнлар арасында вн ахырынчы зерлердан блрияп тугурду. ИстеЬлакын сввщвси физиоложи нормаларла муга^нсвдэ ЗСМлоо-дэн jyxapbi олмамышдыр. Бу керплпк эрзаг мэЬсуллары арасында бптки мангавлп мэЬсугшар узрв jjalia габарыг нэзэра чариырды.
Муасир доврда систем дэ)'[ппикли)д ила влагвдар олараг bb3iijjbt хусуси плв мурвкквбланшшпдлр. Ьал-Ъазырда ресиубликаньш иггисадп вэ сосиал иикишаф програмында эЬалпнин эрзагла тэчЬнзатьптьш зврури caBnjjaja зуксалдплмзси ан гыса муддатдэ jepiiHB ]етнрилмэлп олан ввзлфэ кимп пралн сурулур.
Кестермэк лазымдыр ки, умушщэтла базарын вэ онун ;уры-суры сегментлэринин мухтэлиф проблемлэри - республикамызын игги-садчы азимлэрп - Т.С. Вэлщев, А.К. Элэскеров, И.Э. Фе^зулла-барш, Б.И. \lycajcB. ЬЛ. Исма]ылов, Ф.Н. Элэскэров, К-П-Папкуев, А.Ь.Сэмэдоб, Ш.Э. Ьачьуев, А.А.Шэкэрэлзцев, Т.Ч.Мэммэдов, Э.П. Баб;уев. Р.Т. Ьэсэнов Э.И.Ба]рамов вэ с. тэрэфиндэн тэдгиг едилмиш, бу мевзда монографща бэ елми эсэрлэр Ьэср едилмши, диссертасща игалэрп ]азылмышдыр.
Базар проблемлэри кечмиш ССРИ-]э дахпл олан бу кунку МДБ олкэлэршшн коркамлп алим-иггисадчылары тэрэфиндэн дэ эсаслы сурэтдэ арашдырылмышдыр. Лакин бутун бу арашдырмалар эсасэн умумнликда. базарьш нэзари методоложи проблемлэрннэ Ьэср олунмушдур. Бунунла белэ реснубликаиын ]ени игтисадп система кечмэси плэ влагэдар олараг базарын, хусусилэ битки ыэышэли гида мэЬсуллары базарынын формалашмасы, онун тэдгпгат методлары вэ механизмлэри Ьэм нэзэри-методоложи, Ьэм дэ практики бахымдан }ени эсаслар узэриндэ суранилмвси зэрурндпр. Е]'ни замннда, ге]д едилмэлидир ки, биткп мэншэли ррзаг мэЬсуллары базары индщэ гэдэр а]'рыча тэдгигат oбjeкти олмамышдыр. Бутуы бунлар диссертасгуа цшннин мовзусупун актуаллыгыны экс етдирмэклэ, онун муасир шэраитдэ нэинкп ]алныз Азэрбар1ан Ресиубликасы, елэчэ дэ "кечид игтисад1щатлы елкэлэрин" эксврщаги учун муЬум аКэмицэт кесб етмэсинп костэрнр.
Диссертасща вшинпн мэгеэд вэ вэзпфэлэрн. Днссертасща ишинин эсас мэгсэди ресиубликада битки мэншэли эрзаг маЬсул-лары базарынын муасир вэзхщэпши Ьэртэрэфли тэдгиг етмэк, онун ]'енп шэраитдэ формалашма вэ фэалщэт механизмини муэ^эн етмэк, Намни мэЬсупларла эЬалинин истеЬлак тэлэбини лазымп сэви^эдэ одэмэк учун комплекс маркетинг програмьгны ишлэ_^б Назырламаг, базарьш сагламлашдырылмасы вэ истеЬлакын сэмэрэлэшдирилмэси учун конкрет тэклифлэр вэ тевсицэлэр вермэкдэн ибарэтдир. Бунунла элагэдар олараг пщдэ ашагыдакы вэзифэлэр \iyajjen едилмишдир:
0 битки мэншэли эрзаг мэИсуллары базарынын нэзэри-методоложи мэсэлэлэринин ]ени игтисади шэргштин талэблэри бахы-мындап арашдырылмасы вэ онун формалашмасы вэ инкишафы-нын консептуал эсасларыныл муэ^эн едилмэсинэ дайр тэкгпф-лэрин Ьазырланмасы;
□ эрзаг мэЬсуллары базарьшын рекион хусуси^этлэрдгга нэзэрэ алмагла битки мэншэли мэЬсуллар узрэ истеЬлакын сэмэрэлц структурунун вэ птда расионунун оптимал Иэчминин муацэн едплмэси;
ЕЗ бпткп мангаэлп эрзаг мэЪсуллары базарыньш комплекс маркетинг тэдгпгатыньш апарылмасы, Ьэмпн базары формалаш-дыран маркетинг муЬптишт вэ комплекс ампллэр системинпн муэ^эе едилмэси, мал тэклифп - тэлэб-истеЪлак схеми узрэ истеЪсатдан башламыш мэЬсулларьш сон истеЬлакчьц'а чагдырылмасьша г .'.эр бутун вэсилэлэр узрэ Иэ]ата кечирплэн эмэлицатларыг оьтимал механнзмпннн муэ^эн едилмэси;
О базарьш Иэм умумиликдэ, Нам дэ а]ры-а]ры сегментлэр узрэ арашдырылмасьшы тэ'мин етмэк, мал ]ерпдпл1шш бэ коммерсща эмэлицатлары механпзминнн тэкмиллэнтдиршшэсинэ дайр тов-ыщэлэр Ъазырламаг;
□ мал тэклпфпвин а]ры-а]ры мэнбэлэр узрэ оптимал Ъэ^шинн муэуэн етмэк, довлэт бэ озэл секторун битки мэяшэлп мэИсуллар базарьшын формалашмасында рслуну вэ ]ершш тэ^пн етмэк, хари-чи тичарэтпп, хусусвлэ пдхалын пгтисадп сэмэрэлшпушш пцмэт-лэндпрмэк;
П биткл мэншэли эрзаг мэЬсуплары вэ онун а]'ры-а]ры невлэри узрэ истеЬсалын, тэлэбин вэ пстеКлакып 2005-чп нлэ гэдэр прогноз Иесабламаларыны анармаг вэ бунларын эсасында ¡ахьш он ил эрзиидэ базарьш эсас пнкшнаф цстигамэтлэрини вэ ме^лэрини муэ^'эн етмэк;
О ресиублпкада битки мэншэли эрзаг маЬсулларьша еЬал: тэ-лэбпнпн хусусп^'этлэрини бэ мал теклифинпи Ьэ'тмпнп вэ струк-туруну нэзэрэ алмагла базарьш макропгтпсадн моделннн Ьазыр-ламаг;
О эрзаг мэЪсуллары базарьшын игтпсадн методларла тэнзим-лэнмэсп вэ бу просеслэрэ довлэт мудахнлэсшшн вэ нэзарэтпнпн пстпгамэтлэринэ дапр тэклпфлэр Ьазырлаиаг.
Тэдпггатын об]екти. Диссертасща ишишш эсас тэдгпгат oбjeкти кимп умумиликдэ реслублпканын бнткн мэншэлн эрзаг мэЬсул-лары базары котурулмушдур.
Тэдпггатын нэзэри вэ методоложн эсасыны диалектика, классик вэ муаспр пгтисади нэзэрщэ, базар вэ тнчарэт, бизнес вэ ком-мерсща, менечмент бэ маркетинг фэалп^этинэ дапр харичи вэ
елкэмизин игтисадчы алимлэринин фундаментал эсэрлэри, базар мунасибэтлэринин формалашмасы вэ кечид доврунун иггисади цроблемлэринэ Ьэср олунмуш елми-нэзэри конфрансларьш товсщ-]элэри, рэсми девлэг вв Ьокумэт сэнэдаари, республика ирезиден-тинин базар игтисади^атьша кечид вэ игтисадиуатын ]енидэн гу-рупмасьша дайр програм чыхышлары вэ коствришлври тэшкил едпр.
Ишин ]азылмасьшда мевзу)а мувафиг олараг Азэрба]чан Респуб-ликасы Машщэ Назирлщцнин, Тичарэт Назпрлщинвн, Харичи Иггпсади благэлэр Назирлщинин, Кэнд Тэсэрруфаты Назирлщн-нин, Девлэг Статистика Комитэсинин Ьесабат материалларындан истифаде едплмишдир.
Тэдгагат просесиндэ програм-мэгсэдли ]анашма, рщазп-стати-сгика, факторлу твЬлпл, аналитик, мупуисв, норматив вэ с. метод-лардан цстпфадв олунмушдур.
Дпссертасжа ишинин елми ¡енилщ'и. Дцссертасгфшьш елми ]енилщи Ьэр те]дан ввввл битки мэшиэли эрзаг мэЬсуллары базарынын илк дэфэ олараг системли шэкилдэ о]рвншшэсп илэ пзаК олунур. Ишдэ илк дэфэ олараг бптки мэншэлн эрзаг мэЪсут-лары базарыньш формалашмасьшьш нэзэрд-методоложи эсаслары ва онун республиканьш мовчуд игтисадп дуруму вэ рекпон хусу-си^'этлэрини нвзврэ алан инкишаф модели Ьазырланмышдыр. Эрзаг мвЬсуялары базарыньш комплекс маркетинг тэдгигаты аиа-рылмыш, республиканьш сосиал вв игтисадп пнкышаф програмыиа ^вафпг олараг битки мэншэли эрзаг мэЬсуллары плэ озуну-тэ'минат консепауасы базасында базарьш эсас инкишаф страте-кщасы муэ^эн едплмншдпр.
Ишдэ всас ]ениликлвр ашашдакылардан ибарэтдир:
Ш инкишаф етмиш базар игтпсадицаты олкэлэринин тэчрубэсиндэ езуну там догругатмуш маркетинг методаарындан ва усуллардан кенши истифада етмэклэ битки мэншэли эрзаг мэЬсул-лары базарыньш системли шэкилдэ тэдгиг олунмасы вэ онун ники-шафынын комплекс маркетинг лрограмы вэ макроигтисади моде-лпнин Ьазырланмасы;
В базары формалашдыран бутун амиллвр системинин муэ^эн едилмэси, онларык тэлэб вэ тэклифлэ гаршылыглы элагвлэринни иггисадп-рщазя тэсвиринин верилмэси вэ бунларын эсасында базарьш комплекс инкишаф ирогнозларьшьш ишлэниб Ьазырлан-масы;
мал тэклифинин формалатдырылмасында харгпчи тичарэтин ролунун муэ^эн едилмэси, идхал вэ ихрачын иггисади сэмэреи. ли-]ишш пумэтлэнднрнлмэсн; О
битки мэншэлп эрзаг мэЪсулларына вИали тэлэбинии сурэнлпмэси методдарынын тэкмиллэшдирилмэсп, Ивмин мэЬсул-лар узрэ физположи истеЬлак нормаларьптын Ьэчмишш вэ оптпмал структурунун муэцэн едилмэси;
И эрзаг мэЬсуллары базарында коммерсща мунаспбэтлэриниы вв механизминин тэкмиллэпщирнлмэсинэ вэ елэчэ дэ базарьш тэнзимлэпмэспнэ вэ идарэ олунмасына дайр конкрет товссщэлар вэ тэклифлэрин Иазырланмасы.
Практики эЬэмилэти. Диссертаси]'а ишивдэ ирэли сурулэн тэклиф вв теващэлэрин hэjaтa кечнрилмэси битки мэншэли врзаг мвЬсутлары базарьшьш сагламлатпдырылмасына вэ онун иикиша-фына, тэлэблэ тэклпф арасьшда баланслылыгын тэ'мин едил-мэсииэ, мал ресурсларьшдан сэмэрэли нстифадэ олунмасына, истеЪсалла тичарэт арасында коммерсща элагэлэринин тэкмпл-лэшдирилмэсинэ, идхал олунан мэЬсулларын структурунун ]ахшылашдырылмасына шэраит ]аратмагла, кечнд довру шэра-нтиндэ Ьэмин базарда ]аранмьпи кэркинлщин арадан галднрыл-масына сэбэб олачагдыр. Ипщэ тэклиф едилэн макроштисади модел базарын пнкпшаф стратекгуасьшын дузкун муэ^'эн едил-мэсинэ вэ оптимал тактики гэрарлар гэбул етмэклв, битки мвншэли эрзаг мэИсулларынын тэклифи илэ эЪалпнии истеЬлак тэлэби арасында таразлыгын тэ'мин едилмэсинэ шэрапт)араларды.
Аиробаапа вэ нэтичэлерин тэтбиги. Тэдгигатын эсас нэти-чэлэри узрэ "Базар иггнсадиуаты шэраитиндэ Азэрба]чанда истеЬлак кооперасщасынын ироблемлэри" (Бакы, 1993-чу ил), "Эт вэ эт мэЬсуллары базарьшын вэзи^эти вэ онун инкишафынын эрази хусусицэтлэри" (Бакы, 1993-чу ил), "Базар игтисадп^атьша кеч ид шэраитиндэ тпчарэтин инкишаф истпгамэтлэри" (Бакы, 1994-чу ил), "Азэрба]чан ресиубликасьгаыя харпчи игтисади элагэлври" (Бакы, 1994-^гу ил) мовзупарында кечприлэн республика елми-нэзэри вэ ел ми-практики конфрансларында мэ'рузэлэр едилмтп, конфрансларын материалларында мэ'рузэлэрин тезислэ-ри дэрч едилмишдир.
Бир сыра тэклиф вэ товсгщвлэр Азэрба]чан Ресцубликасы Тп-чарвт Назпрлщи тэрвфпндэн эмэли фэали^этдэ пстифадэ олун-маг учун гэбул едилмишдир.
Диссертасща шпинин конкрет структуру кирши, 3 фэсил, нэ-тичэ-тэклифлэр вэ элавэлэрдэн ибарэтдир.
Пшпп гыса мэзиуну
Кирдшдэ мовзунун актуалльпгы, магсад вэ вэзифэлэр, иший елми ¡еншш]п вэ практики эЬэми^эти ез эксини таимыш, диссер-тасщанын струкгурунун гыса характернстикасы верилмншдир.
Бщщнчи фэсил - "Иггисади мунасибатлар системкндэ арза\ маллары базары" - адланан бу фэсилдэ базарьш тэшэккулу вэ тэкамулу, онун мухтэлиф инкишаф марЬэлэларина yjryH олараг кэсб етдсцн хусуснцэтлэр, базарьш иггисади просесдэ jepu вэ ролу, эрзаг маллары базарынын умуми эламэтлэри вэ фэргли xycycuj-jaraepn, кеч ид девру шэраигиндэ эрзаг маллары базарынын формалашма шэртлэри, сэмэрэли истеЬлак нормалары вэ гида расионунуи оитималлашдырылмасы проблемлэри вэ эрзаг тэЬлукэ-сизлщи мэсэлэлэри, эрзаг маллары базарында маркетинг тэдгигат-ларыньш тэтбига имканлары арашдырылмьпддыр.
Ичтимаи-иггисади мунасибэтлэр сферасында системли исла-Ьатларын ацарылмасы, саЬибкарлар тэбэгэсинин формалаш-дырылмасы, умумнцатла базар игтисадиуатына кечидин h9jara кечирилмэси деврумузун эн актуал ироблемлэриндэи биридир. Бу шэраитдэ базарьш сосиал-штисади категоргца к ими арашдырыл-масы вэ онун нэзэри эсасларынын муасир керчэклщэ yjryu форма-лашдырылмасы o6jeKrifB зэрураг кэсб едир.
Муасир деврэ гэдэр базарьш мэзмуну, маЬицэти вэ инкишаф гануиayjгуылугларыпьш арашдырылмасына hacp едилмпш чохлу са]да елми - тэдгигат ишлэринин jepniia je-шрилмэсинэ 6axMajapar, бу ашкуыша маЬгщэгчэ ejua, формача мухтэлиф мовгелэрдэн ]анашылыр.
Зэннимизчэ, базарын маНщэтц узрэ ирэли сурулэи фикирлэри jeKyraanmbipMaraa, ге]д етмэк лазымдыр ки, эввэла мухтэлиф призмалардан ирэли сурулая гэ'рифлэрин hap бириндэ Myajjert haгигат, yjiyroiyr вардыр; икинчисц, базар бутевлукдэ ичтимаи hajatbiH бутун сфераларыны тэзаЬур едир. Буна керэ дэ, она комплекс шэкилдэ занашмаг лазымдыр. Белэ ки, базары сырф со си ал Ьадисэ кнми дэ сэчицэлэндирмэк олар; учунчусу, иггисади просеслэрин маЬнцэтиндэ вэ умуми^этлэ, бутевлукдэ ичтимаи-ciijacn hajania баш верэн ке]фи^эт дэ]ипшкликлэри базарла диалектик гаршылыглы вэЪдэтдэ кетурулмэли вэ hap Ьаисы конкрет вахт интервалында ме|дана чыхан хусуси^'этлэр комплек-
синпн базар фэашщатллэ тэ'снри бу бахымдаи характериза олунмалыдыр.
Умумнэзэри ]анашманып маЪпцэт е'тнбары илэ у^гугт олмасьша бахма]араг, базарын сегменглэрц, башга созлэ ajpы-ajpы конкрет мал, ]ахуд хидмэт базарлары ез тэ']пнаты ва фэаищагшг хусусщ-¡атларп бахымындан аЬэштцэтли дэрачэдэ фврглэнцрлэр. Буна керэ да, конкрет практики мэ'нада бутун базарларын тэшаккулу вэ пыкпшаф хусусп^втлврини ерш мустави узаринда тадптг етмэк мумкуп дершдир. Бу бахымдан, эрзаг маллары базары истеИлак базарьшын тэркпб елементи кпми назардан кечярилмалп вэ онуч фэашщэт хусусщати кестарилэн мовгедэн тадгиг едплмэлндпр.
Республпкамызда эрзаг маллары базарынын тэшаккулу вэ базар фаалп^этпнпн ппктпафы гаршысында батлыча олараг ашаи.^ исы Бэзпфэлар дурур: аЬалннин кетдпкчэ артап твлэбатывы дала там ва долгун одамэк, елканпн нгтисади тзЬлукэспзлнк снстемпнпн формалапгмасына шараит ]'аратмаг; эрзаг малларына вЬалп тэлэ-бини формалашдырмаг ва истеЪлакын сэмэрэли структуруна малик олмаг; эрзаг малларынын самэрэлп реализасщасыпы !та]ата кечирмэк вэ онларыи пстеЬлакчьуа чатдырылмасыны тв'мин етмэк; тэлэблэ мал тэклпфи арасьшда дпнампк таразлыга иапл олмаг вэ онун даими хар;гктер алмасына шараит ]аратмаг.
Фикрцмизчэ, эрзаг малларынын снесифик хусуспуетлврщш, башга созла, аЬаливин Ьвмпн малларла тэчЪлзшшн твкчэ пгтисадп ¡ох, Нам да сослал-сн]аси мэ'на дашыдыгыны вэ макроигтпсади сэв1щадэ мевчуд олан муаспр реаллыгы нэзарэ ал.магла Ъэмин базарын формалашмасы просеспнэ пкили мовгедэн jaпaшмaг мэгсэдз^гун оларды: тэкамул просесп вэ програм-мзгсадли ]ан агама
Дун] а олкалэринин тэчрубасн коетэрпр ки, базар фзали^этинпн оптнмаллашдырылмасы вэ онун сэмэрэлшш]ишш ¡уксэлдилмасп програм-мвгсэдлн ]анашма - гам мэ'нада марке, анг васитэси илэ даЪа долгу« Ьвлл олуна билэр. Формалаш\;агда олан реал базар мунасибэтлэри снстемшщэ маркетингпн тэтбигишш актуаллыгы ашагыдакы мэгамларла муэ|]эн олур.
П врзаг маллары узра мал тэклифишш формат алшасында идхалын ]уксэк (60-70%) хусуси пак!цэ малик олмасы вв бунунла злгиадар олараг харичи базарлара чыхышьш зэрурилщи;
И тэлэблэ тэклифин таразлашдырылмасынын кетдокчэ г гаи Ьэчм-ке]фи^эт вэ чешыд-ке]фгщэт ироблемлвринин Ьэллч н;;э узву сурэтдэ баглылыг-ы;
Ш базар с пет ем и чарчивэсиндэ ajpы-ajpы саЬэлэрин Ьал-Ьазырда алагэландирилмэзэн фэагищэткнин узлашдырылмасыны тэ'миы етмэк зэрурэтн;
В мухтэлиф исге1глакчы групларыыын тэлэблэринин фэрглп шэкилдэ нэзэрэ алмагын мэгсэдээдгун вэ зарази олмасы;
О мовчуд ресурслардан сэмэрэли истифадэ етмэк вэ еЪт^атла-рын Ьэрэкэгннэ нэзаратин тэшкшиас учун шэраюг ]аранмасы вэ с.
Бир сыра игтисадчылар маркетинг фэалицэтинин ]алныз а]рыча кетурулмуш бир фирма чарчивасинда татбигинин мумкушщу фикринп ирэли сурурлэр. Зэншштчэ, маркетинг умумдевлэт сэви|]эсиндэ да максимум самэрали шэкилдэ истифада олуна билэр. Эи умуми формада кетурулэреэ, муасир деврдэ маркетингдан исгпфада багалыча олараг 3 му!гум проблемпн Ьэллинэ ] о нэлдил мэ:ш дир: 1) Довлэтпн эрзаг тэЬлукэсизлид! системинин формалашдырылмасы вэ дахили базарьш идха^дан асылылыг сави^эсини минимума ендирмэк; 2) Гида расилиунун оптималлашдырьшмасы вэ истеЬлакын сэмэрэлэшдирилмэси; 3) Эрзаг маллары базарьшда тэлэблэ тэклиф арасында динамик таразлыганаил олунмасы.
Гида расионунун самэрэли структуруна наил олунмасы базарын тэшэккулу ва нормал фэалицэтинин бшплыча мвЬэти Ьесаб олунмальщыр.
Фикримизчэ, истекаакын сэмэрэлэшдирилмэси вэ гида расионунун оптимаплашдырылмасына Иэм нормала1идырма (самэрэли истеЬлак нормалары), Ьэм дэ иросес к им и _] а л ал шаг даЬа мэгсэдэу]гун оларды. Башга сезлэ, истейлакын самарэлашдирил-мвеп нросеси мов^туц ресурсларын Ьудчдлары ила мэЪдудлшимыр вэ сон нэтичэдэ тэлэбатын там вэ долгун одэнилмасинин мумкун .¡о лун у муэ^энлэшдирир. 1э'ни, сэмэрвлэшдирмэ вэ оитималлаш-дырма ики заман интервалында Ьэ] ата кечирилмэклэ мухталиф вэзифэлари ¡еринэ ]'етирирлвр:
1) Тактики мэгсэд - гыса заман ннтервааында истеЬлакьш фпзиоложи нормалара у]гунлугунун та'минаты;
2) Стратежп мэгсэд - узун заман интервалында талэбатын Ьэм 1тачм, Ъэм да иешид-к^фп/уэт ча1готлэри эсасында там вэ долгуп одапплмэсинии та'мппаты.
Демалп, конкрет олараг врзаг маллары базарынын оптпмал ва сэмэрэли инкишафы онун исте1шак сферасында гартьца го]'улал мэгсэдлэра Ъансы дэрэчэдэ чатмасы ила с ачгу ] ал э гт а ч э к ди р. Костэрилэн проблемнн Ьэлли пса оз новбаспнда, ашагьадакылаюьш Ьэ^ата кечприлмаспндвн бпрбаша асыльщыр: - макроиггасади сабптлпк вэ динамик пнкиптаф; эЬалинин пул кэлпрлэриншг эрзаг малларынын пумэт индексинэ нисбэгэн устун артымы; эрзаг маллары узрэ тэклпфин орта кэмпцэтщшн вэ онун артым гемиинин тэлэбин орта кэми^этиндэн вэ артьш сур'этиндэн чох олмасы зэрурилщ'и; истеЬсал олунан малларын лазымп чешнд-КЧФПДЭТ структуруна малик олмасы вэ с.
Итшичп фзсплдз - "Эрзаг маллары базарынын вэзи^этн вэ онун инкпшафына тэ'сир костэрвн амиллэр сдстеми" - битки май шали гида мэЬсулларьшын истеЬсаты, тадаруку, сатьппы, идхалы, базарда мал ¡ерпдилгшш иросесинпн вэ коммерауа фэалгщатпнпн тэга-кпли, эрзаг маллары узрэ харичи тичарэтян ]ери вэ онун игтисадп сэмэрэлилиршин комплекс тэдптга 11з]ата кечирплмиш вв арзаг маллары базарынын инкпшаф ме]ллэри мувуэн едплмишдпр.
Сабиг ССРИ игтисадп мэканьшда кедэн дезпнтеграаца просеси вэ базар игтпсади^атына кечидлэ элагэдар олараг мещана чыхан об|ектив чэтииликлэр арзаг маллары базарында вазгщэти даЪа да каркинлэгадирипшдир. Тздпгатларъшыз кестврир ки, базардакы муасир боЪран вэзтщэтиншд Зачныз кечид деврунуи спесифпк хусуси^втлэри илэ элагэлэидирмэк реат керчэклщэ бнртэрэфлп ];шашмаг та'сири батышла]ыр. Бела кп, битки мэншэли гида мэ1зсуллары базарында тэлэблэ тэклпфин динамик гаразлыгы Ьатта" сабиг ССРИ-и доврупдэ дэ оитпмал нисбэтлэрдэн хе]ли узаг олмупвдур. Ъесабламачар костэрир ки, сон 10 пл (1985-1994) арзппдв битки мэншэли гида мэ1лсуллары базарында тэлвблэ тэклифпн динамик гаразлыгы Ьалы мущаИпда едилмамигадпр (1-чи чэдвэл). Тэдгпг олунан девр эрзиндэ базарын таразлыг проблеми кэскинлэшврэк реал базарып нормал тэшэккулу просесинпн озуну бо]ук шубЬэ алтына алмышдыр. Белэ ки, 1994-чу илдв натурал формада тэлэбин одэнилмэ дэрэчэси битки ] игл ары узрэ 54,9%, картоф узрэ 63,6%, шэкэр узрэ 69,9% вэ с. азалмьштдыр.
Чэдвэд 1
Битки мэншали пща мэЬсуллары базарьпзда тэлэблэ мал тэклифинин таразлыгынын динамикасы
1985 1990 1994 1994/1995 -а нисботэн
Мэ1юуллар м&чму динамик мэчму динамик мэчму динамик мэчму динамик
тэклифин таразлыгдан тэклифин таразлыгдан тэклифин таразлыгд тэклифин таразлыгдан
мутлэг мин % Ьэчми узаглашма % мутлэг мин. % Ъечми узаглашма % мутлэг мин. Квчми ан узаглашм а % мутлэг % Ьачми узаглашма %
1. Тахыл о 2050.0 + 12.8 2110.0 +5.9 2258.0 +2.4 +10.1 -1.6
чумлэдэн: а) Ун 905.3 +8.9 916.8 + 1.2 1130.0 + 1.5 +24.8 +2.5
б) Макарон 60.8 +3.1 89.5 +1.5 205.0 + 1.0 3.3 дэфэ + 1.1
2. Битки ian.1 44.6 +8.7 21.8 -51.4 37.3 -19.1 -16.4 -27.8
3. Картоф 297.5 -27.5 210.5 -52.2 196.0 -57.5 -34.2 -30.0
4. Шэкар 282.4 +18.6 232.4 -9 98.0 -63.4 -63.4 -82.0
5. Тэревэз вэ бостаи 910.6 + 15.7 4S0.6 -43.1 515.0 -S8.2 -44.5 -73.9
биткилэри
ó. MejBS, 372.6 -29.6 290.3 -49.9 333.4 -44.0 -10.5 -14.4
килэмерэ,
узум
Бесабламаларымыз бела бпр нэтпчэ]а кэлмэ]'э имкап вермиптдцр кп, 1994-чу плдв тэлэбпп еданплма дэрэчэси 1985-чи ил сэвицэсшшн - битки ]аглары узрэ 92,4%-ни, картоф узро 90,6%, шэкэр вэ гэнвады ма'мулатлары узрэ 34,2%-ни, тараввз вэ бостан маИсуллары узрэ 67,9%-нн вэ с. тэшкил етмишдир. 1994-чу илдэ адамбашыиа мэчму тэлэб орта Ьесабла 1764,2 мин ман., одвнплмпш тэлэб нсэ 542,5 мин ман. олмагла, тэлэбин едэиилмэ дэрэчэси онтимал таразлыгдан 59,3% узаглашмышдыр. 1994-чу илдэ 1985-чи пло иисбатэп бутуи всас гида мэЬсуллары узрэ тэлэбин Ьэчмп мувафпг олараг 15156 дэфэ вэ 6192,9 дэфэ аргдыгы Ьачда, онун одэштлмэ дэрэчэси 34,5% ашагы душмушдур. Арындыр ки, кестврилан аргым бутевлукда пнф/уастуапын Ъесабына олтчушдур.
1аранмыш вэзщэт фикримизчэ, бпр сыра эн'энэвп характер атмыш сэбэблэрлэ ]анашы (ССРИ-нин сугугу, вэгэн муЬарибэси вэ с.) уч муЬум амштлэ пзаЬ олунабилэр:
1)Базарда мал тэклнфишш формалашмасында дахили пстеЬсалын пajынын дурмадан азалмасы;
2)©лкэнин харичи нггасадп влагэларшпш там тивк... 1дэ формалагамасы вэ дахилп базарын муэ^эн мэ'нада пнЬисарлагндырылмасы ме_]лшшн ме_рана чыхмасы;
3)ЭЬалпнин реал пул кэлирлэрпнпн артымыньш пнфл]ас1фшын артым темпнндэн керн галмасы.
Ацардыгымыз тэдгигатлар костврир кп, бутун амллар сврф-нэзэр олунарса, онда текчэ эЬалпшш са^ьшын 1% артмасы базарда мал твкллфпнп шэкэр узрэ 2,6 мин тон, битки 1агы узрэ 0,46 мпн топ, картоф узрэ 4,6 мпн тон, тэрэвэз вв бостан маЬсуллары узра 8,8 мин тон, тахыл мэИсуллары узрэ 10,4 мин тон ]уксалмэсппи тэлаб едир. Битки маншали гида маЬ.сулларынын квнд тэсврруфаты пстеИсалы исэ тэдгпг олувап довр врзпндв орта Ъесабла 70% ашагы душмушдур. Твдгпг олунап довр эрзиндэ екин сайзларп 14,6% ардыгы Ъалда, мэйсулдарлыг бутуп всас мал груплары узрэ 38% азалмышдыр. Бппшчплик маЬсулларынын квнд гэсэрруфаты истеЬсалынын вэ довлвт тэдарукунуш дурмадач азалмасы, онларын сэн<уе е'мгиыиында 50-80% душмэсинэ кэти-риб чыхармьппдыр Белвлпкла, битки мэншвли гида мэЬсул-ларынын истеЬсалынын мунтэзэм олараг азалмасы 1зэмин ме"_.'ул-лар узрэ мвчму мал таклифишш ашагы душмэсинэ вв нэтичэдэ, сатышын Ьачминдэ дахилп истеЬсалын хусуси чэкисишш хер и
азалмасына кэтириб чыхармышдыр. Бу Ьал ejnu заманда, девлэг ва кооператив тичарэт спстемлэринпн ифласына сэбэб олмуш вэ мэчму талэбин одэнилмэсиндэ Ьэмин сатьпи каналларынын па]ыны сон дэрэчэ ашагы салмышдыр. Базарда кэркинлщин артмасы Ьэмин маллар у3Р9 истеЬлакьш сэви^эсини да xejna азалтмыш во онун структурунда мовчуд олан тэзадлы вазицэти даЬа да дэринлашдирмишдир.
Анарылан тадгигатлар кестврди ки, республиканын 6к гкк мэншэли гида мэЬсулларынын адамбатына истеЬлакьш шэкэр узрэ 11,2 кг (чэми-11,2 кг); битки jam ары узра 1,9 кг (2,8 кг); картоф узрэ 10,7 кг (22,6 кг), гахыл мэЬсудлары узра 86,4 кг (160 кг) вэ с. идхалын najbma душур. Ьесабламалардан белэ бир гэнаэтэ квлмак мумкундур ки, бир сыра маллар узра тэлаб вэ таклифин динамик таразлыгына наил олунмасы нроблеминин 1гвлл и Ьэлэ узунмуддэт битки мэншэли гида мэЬсулларьшьш идхал Ьэчминдэн бирбаша асьшылыг шэраитиндэ мумкундур.
Бутевлукдэ, битки мэншэли гида мэЬсулларьшын идхалат хэтти илэ сатыналынмасында онун иггисади сэмэрэлилщинин jYKC^flffiiMBCH бир jox, бир нечэ нстигамэтдэ фэатадэтин дузкун тэшкилиндэ бирбаша асылы олачагдыр. Бу истигамэтлэр диссертасщада этрафлы тэдгиг олунмуш вэ мувафпг нэтичэлэр элдэ едилмишдир.
Эрзаг маллары, истеЬсалы вэ сатышы республиканын аграр-эрзаг комнлексишш эн му1зафизэкар болмэси олараг галмагдадыр. Реал базар мунасибаглэринин тэшэккулунэ пстигамэт котурул-мэсинэ 6axMajapar, биткичилик, элэлхусус тахыл-ун мэи-ул-ларынын ]еридшшнш вэ сатьпиынын башлыча малица манбэ|п кими довлэт суб с иди] ал ары вэ Ьэлэ дэ гапмагда давам едир.
Формалашан битки мэншэли гида мэЬсуллары базары ком-мерсща фэалиуэтинин мэзмуну вэ истигамэтлэри бахымъшдан бир сыра надир хусуснуатлер кэсб етмишдир. Арашдырмалардан корунду] у кими, белэ шэраитда тамгщмэтли коммерсща фэалицетиндэн даньш1маг rejpn-мумкундур.
Проблемид системли шэкилдэ Ьэлли вэ коммерсща фэа-лицэтинин кучлэндирилмэси истеЬсал-»тэдавул—»истеЬлак сфера-сында Ьэр ^iyp инзнбати мэЬдуцицэтлэрин котурулмэснни тэлэб едир кп, буну да ашагыда кестэрилэн мод ел узрэ hajaTa кечирмэк мэгсэдээдгун оларды:
Шокпл 1. Мал ¡ериднлшпи дросесинин макромодели.
Башга созлэ, там штпсади сэрбэстлпк иэпнки истеЪсалда тэнэззулуи гарпгысьшын алынмасыпы, елэчз дэ мал ¡ерпдилпши лросесишш оитималлашдырылмасыны бэ коммерсща фэалиуа-тпнин чанландырылмасыны тэ'мпн едэ билэр. Дикэр тэрэфдэн, ащьшдыр кн, кечид деврунун снесифик хусусттцэтлэри узундэн реал базар мунасибэглэри шэраитинде мовчуд ола бшгачэк коммерсща элагэлэри механизмивин муасир доврдэ бэргэрар олмасы гдри-мулгхувдур. Буна керэ дэ, битки мэншэли гида мэЬсуллары базарындан олпгополпк рэгабэтин формалашдырыл-масыны вэз1щэтдэн jeкaнэ чыхыш _]'олу кими сэчгщэлэндирэ бплэрпк.
У'гунчу фосплдэ - "Эрзаг маллары базарыпын инкзитаф стратекщасы вэ пропюзлашдырьимасы нроблемлэри" - эрзаг маллары базарыпын макропгтясади моделинпн тэртиби, эрзаг мачлары узрэ мовчуд олан базарларын соспал-иггисадп тэбиэги вэ хусусп^этлэри, девлэт еИпуатлары учун битки мэншэли гида мэЬсулларынын тэдаруку вэ сатыналынмасынын ташкнли программный Ьалырлапмасы, эрзаг маллары базарьшын инкигааф прог-
нозу бэ эрзаг тэЬлукэсизлщи системиння форматашдырылмасы ироблемлэри узрэ апарылан тадгигатлар экс етдирилмишдир.
Битки мэншэли гида маЬсуллары базарьшда мэчму тел- блэ тэклифин динамик таразлыгы проблемы бир га]да олараг базарда кэцар ампллэрии тэ'снрн алтьшда кетдпкчэ дэринлэшмэкдэ давам едир. Бела ки. эввэла базар игтисади|}атына кечид доврупуи узун бир заман интервалыны эЬатэ едэча^1 артыг Кеч кимдэ шубЬа догурмур. Бу вахт муддэти эрзиндэ кечид деврунун jaxy-д кечид игтисаднцатынын формалашмасы нэинки ajpbi-ajpti конкрет мал базарларынын ташэккулунэ, елэчэ дэ бутввлукдэ умумиггисади вэзгщэтэ тэ'сирини кестэрэчэкдпр. Икинчисп, ресиубликамызда кечид девру диквр инкишаф етмэкдэ олан олкалэрлэ мупуисэдэ фэргли чаИзглэрла ыуша_}ьэт олунур. СоЬбэт. эн'энэви штисади^атдан flejiui, инзибати-амирлик сггстемпидвц муасир базар иггисадщатьша кечнддан кедир ва с. Демали, h/эр ше^цвн эввал, базар принсиилэри илэ июнбати-амирлик методдарын синтезнни озуядэ экс егдирэн кечид доврунун игтисади ироблемлэриндэн даньпимаг лазымдыр. Фикримизчэ, костэрилэн муддвт эрзиндэ hap ики методун онтнмал у)гунлугуна наил олунмасы Нам мат базарларынын сайгам асасда тэгнэккулу, Ьэм дэ макроигтисади сабитлшс учун сон дэрачадэ зэруридир. Арашдырмалар косг -шр ки, битки мэншэли гида мэЪсуллары базары фвилгщэт характерина, исгигаматинв вэ тэлэбип хусуси^'этлэрннэ корэ jcKTiHiic де]илдир. Бела ки, исгеЬлакьш тэ'^инаты вэ характериндэн асылы олараг битки мэншэли гида мэЬсуллары базарынын пки нев мухтэлифлщини фэрглэндирмвк олар:
т Муэссисэлэр jaxya пстекпакчы-тэщкилатлар базары; Ш Сон истеЪлак jaxyu фэрли истеЬчак базары; Базарын макроигтисади моделиннн маЬицэгннн дузкун авламаг учун jyxapbuta костэрилэнлэрин сиесифнк хусуси j j атл а р тгш i мутлэг нвзэрэ алмаг лазымдыр (Шэкил 2).-
Тэдгагат кестэрир ки, Ьам истеЪлакын, Ьэм дэ бутевлукдв фэали^втин характерик чэЬэтлври илэ фэрглэнэн гида меЬсутглары базарынын мухтэлиф невлэри Ьамчпнлп фэргли мэгсэдлэрэ дэ матикдир.
Днссертаещада базарып макроигтисади моделинин тэртиби бахымындап Нэмпн мэЬсуллар узрэ истеЬлакчы базары - истеЪлак базары ва 1кжумвт пдарэлврп базары проблем —>мвгсэд—»доблэ""
Шэкил 2. Битки мэншэлн гада мэЬсуллары базарынын нов мухтапифшуи.
мудахиласи триадасы базасында этрафлы тадгиг олунмуш вэ довлвт еЬгщаглары учун битки мэншэли гада мэйсупларынын тэдаруку вэ сатыналынмасынын гэшкили программ ишлэпиб Ьазырланмышдыр.
Апарылан тэдгагатларын нэтичэсиндэ белэ бир гэнаатэ кал мак олар ки, эрзаг маллары базарьшьш инкишафыньш прогаозлашдырылмасы Ьэм умуммплли, Нам дэ сырф функсионал тэ'^шатлы, ]эни реал базар мунасибэтлэришш тэшэккулу призмасындан бо]ук аЬэми^ата маликдир. Диссертаауадя прогаозлашдырма базар шуы вэ дахилд базарын горун1 асы стратекп)аларынын умумэдгунлугуна эсасланмагла ез еЪэ,\'ццэти бахымывдан базарын инкишафьшда хусуси мовге]е малик олан ики истигамэтдэ ]1э]ага кечирилмишдир:
1)А]ры-а]ры мэЬсул новлэрп узрэ мэчму тэлабин инкишаф прогнозу.
2) Ajpы-ajpы мэЬсул новлэрн узрэ базар шуыньш инкишаф прогнозу.
Прогноз Ьесабламачары фэрди кошуутерда ¡ерина |'егирилмпш вэ 2005-му и л в гадар олан девру эЬата едпр.
Анарылан тэдгнгатлар реснубликамызын довлэт мустэгаллщинн меЬкэмландпрплмэсипдв ва эТзалишш Ьа]ат сэв1щэсинин ]уксэлдилмэсиндэ эрзаг тэкпукэсизл^'и спстеминин муНум рол о]надыгы бутун а|дынлыгы ила ачыб кестэрди. Азэрба]чаньш харичп базарлардан идхал асылылыгына сон го]улмаеы проблеми мэЬз твЬлукасизлик системинин формалашмасы вэ инкишафы эсасында Ьэлл едилэ билэр. Башга сезлэ, тэЬлукэсизлик Ъэр шejдэн эввэл харичп тэ'сирпн Ьеч олмазса не]траллаш-дырылмасыны нвзврдэ тутур. Бунун учун да илк новбэдэ ~ дат мэЬсулларынын дахили истеЬсалынын зэрури артым темлию наил олмаг лазымдыр. Мэсэлэн, де]вк ки, Азарба^чал оз-озуну тахыл мэЬсуллары ила тв'мин етмаси учун (аЪалинин мовчуд са]ы эсасында) дахили истеЬсачын зэрури артым нормасы нэ гэдэр олмалыдыр? Ге]д едак ки, 1994-чу илде Азэрба]чанда адамбашына 139,6 кг тахыл истеЬсал едилмишдир ки, бу да 1913-м у ил сэвгщэсиапн (203 кг) 68,7%-ни, ФАО-нуп товсвд'э етдщи
мнннмумун (230кг) 60,7%- тэгнкил едир. Арындыр ки,зкэр твлвбат минимум сэвпцэдэ одэнилэрсэ,онда эрзаг проблемпнпя даЪа квскин тэзаЬурлэрпни арадан галдырмаг мумкун оларды (7-чп чэдвэл)
ЭЬалинпн тахыла олан тэлэбаты вв онун едэнилмвси дэрэчэси (адамбашына орта пстеЬлакын мухтвлпф сэвпцэлэрнндз) (1994-чу ил)
Чэдвэд 2.
Коетэрнчилзр Адамбашына дутэн истеЬлак сэюфэси (кг)
230 (ФАО-нун TOBCifj ja етдтфг минимум) 360 (элдэ ОЛуНМуШ ортадун]'а сэвщэси 700 (инкшпаф етмигп олкэлэрин CQBujjsCIl)
1. ЭЬапи, млн.т. 7430,7 7430,7 7430,7
2. Талэбат млн.т. 1.71 2,67 5,20
3.Фактики истеЬсал 1,03 1,03 1,03
МЛН-Т.
4. Дефпсит, млн.т. 0,68 1,68 •U7
5.Дахили истеЬсалын 60,2 38,6 19,8
тапэбата нисбэтн (%-
лэ)
Чвдвзлдэки мв'луматлардан корундузу к и мл, Ьазыркп демографик ситуасгфща минимум тэлэбатьгн дахили истеДсал Ьесабына одэнилмэстг учун 1,71 млн. тон тахыл истеДсал етмвк лазымдыр. Орта дуи]а вв инкшпаф етмнп1 елкзлэрин сэвиузсинэ чатмаг учуй исэ тахыл мвДсулларынын пстеЬсал Ьэчминп муфавиг олараг 2,6 двфз вв 5,0 дэфз артырмаг лазым квлврди ки, бу да реал твраитдз rejpn ъгумкундур. Бунунла janarubi, тэДлпл костврпр ки, ajpbi-ajpbi олкзлврии эрзаг тэКлуквсизлиДт милли чэрчивэ плэ мвЬдудлашмыр вв кетдикчэ y ah а кеншп мицасда умумд\л^а характери кэсб едир. Диссертасиуада реснубликанын эрзаг тэДлукэсизлиуи системишга формалаищырьшмасьша тэ'сир костэрэн амнллэр комнлекси Дэртэрэфли тэдгнг олунмуш вэ yjryn гэнаэтлэрэ кэлпнмипщпр.
Днссертасхуа нэтииэ вэ тэкляфлэрлэ тамамланыр. Диссертасщанын эсас мазмуну нэшр едилмиш ашагыдакы
ншлэрдэ верилмишдир:
1.Эт бэ эт мэКсуллары базарынын вази^ети вэ онун инкшпафынын эрази хусуси^'аглари. "Базар иггисади^'аты шэраитиндэ Aзэpбajчaя истеЬлак кооиерасщанын проблеринэ" Ьэср едилмиш елми-нэзэри конфраисын материаллары. 1,5 ч. в. Бакы, 1993-чу ил.
2. Базар штисадицагына кечид шэраитиндэ тичарэтин иикис ;фы пстигамэглэрн. АзДИИ, Профессор-муэллим Ье]'этингн \993-чу илин Елми-тэдшгат ншлэрннин ]екунларына ]тэср едилмшн Елми-тематик кояфрансын мэ'рузэлэринин тесизлэри.. 0,1 д. в., 1994-чу пл.
3.Базар иггисади^атына кечид шэраитиндэ эрзаг маллары базарьшын формалашмасы вэ сабитлэщдирилмэси. 'АзарбаЗчап республикасы игтисади ислаЬатлар ]олунда' мовзусунда ел ми-практики конфрансьш тезислэри 0,1 ч. в., Бакы 1996-чу ил.
4. Эрзаг ресурсларынын артырылмасы проблемлэри. 1,0 ч. в.
5. Базарын инкишаф стратеюуасы вэ прогнозлашдырылмасы. Азэрба]чанда кооперасщанын базар мупасибэтлэрпна у]'гун гурулмасы ва тэнзимлэнмэсиннн сосиал игтисади цроблемлари. 1,0 ч. в., Бакы 1997-чн ил.
I» Е ЗЛУМЕ
Диссертасща ипшнда нлк двфэ олараг ресиубликада битки мэншэлп эрзаг мэ1\суллары базарын муасир вази^ати Ьартэрэфли тэдгиг олуймут, онун ]ени игтисади мунасибитлэр системинэ кечид тэраитиндэ формалашма вэ фэалп^эт механизми муэцэн еднлмппг, Ъэтт мэйсулларла эЬалпипн ггстеЬлак телэбпни лазыми сэвиуэдэ едэнилмэси учу/т комплекс маркетинг программ ишлвниб Ьазырлапмышдыр. Базарын сагламлашдырылмасы вэ исте1шакын сэмэлэщдирилмэси мвгсвди илэ коикрет та кл и флор вэ тофащэлэр ирэлп сурулмушдур .
Игадэ битки мэншвли эрзаг маллары базарынын факторлу тэЬлпнгшэ эсасланараг онун Ьэм умумплпкдэ, Ьэм да а^рьмуры сегментлэр узрэ 2005-чи ила гэдэр прогноз Ьесабламалары апарылмыш, республика эЬалнсгшин Ьэмпн маллара олан твлебини пнкшиаф ме]ллэршш, ганунау]гунлугларыпы вэ рекпон хусустщэтлврини назара алан макро игтисади пнкшиаф модели Ьазырл анмыш дыр.
Дассертастуа шппндэ бпткп маншали арзаг ма!1суллары илэ озуну-гэ'мпнат консенсщасына елканин миллп тэКлукаспзлпк сщэтпнин мукум стратежи ампли, игтисади икишаф програмынын эн муЪум база истигамэтлэрпндэн бири кишх ¡анашылмыш, Ьэмин маЬсулларын пстеЬлнк сэвнуэсипин ]уксэлдилмэсп вэ онларын харпчдэн алынмасына сарф едилэн куллп мпгдарда в;1л]\танын мплли саЪэлэрцнпн пнкишафына ]енэлдилмэсн учун конкрет ¡оллар вэ пстпгаматлвр муэ^ан едилчигпдцр.
РЕЗЮМЕ
В диссертации впервые всесторонне исследовано современное состояние рынка продовольственных товаров растительного происхождения в республике, определены принципы и механизм его формирования в условиях перехода к новой системе экономических отношений, разработана комплексная маркетинговая программа для полного обеспечения потребительского спроса населения этой продукцией. В работе выдвигаются конкретные предложения и рекомендации по оздоровлению рынка и рационализации потребления.
В работе на основе факторного анализа проведены прогнозные расчеты до 2005 года рынке продовольственных товаров растительного происхождения как в целом, так и по различные; ;эг-ментам, разработана модель макроэкономического развития рынка этой продукции с учетом тенденции, закономерности и региональных особенностей развития потребности населения республики.
В диссертационной работе концепция самообеспечения продовольственной продукции растительного происхождения рассматривается в качестве основного фактора стратегческой политики национальной безопасности и одного из базовых направлений программы экономического развития. На основе проведенного анализа определены конкретные пути и направления по повышению уровня потребления этих продуктов и вложению высвобождаемых валютных ресурсов на развитие отраслей национальной экономике.
RESUME
The thesis contents comprehensive research of the contemporary situation in the plant origin foodstuff market, its forminq and activity mechanism under the transition to the new economic relations, and includes the complex marketinq proqram for providinq the demand of the population for this
The concert of self-provision with plant origin foodstuffs has been considered an important strategic factor in the state national security policy and one of the most important base direktions of the ekonomic development in the thesis, which also contents specifik recommendations to increase the present demand and to use the currensy spent to purchase this stuff from abroad effectively to develop the industries of the ekonomy.
The overall and seqment plant origin -foodstuff market forecast till 2005 based upon faktor analysis, the development trends of the demand in the country and macroeconomic development model includinq reqional peculiarity have been developed in the thesis.
stuff.
Чана имзаланыб 29.12.97; Сифариш 105; физики чап вэрэги; 1,5. Са]ы 100, пулсуз АЗ.ДИИ-нин мэтбээси
Министерство Образавания Азербайджанской Республики. Азербайджанский Государственный Экономический Институт
На правах рукописи
РГБ ОД 1 О ФЕВ 1998
ГАЗИЕВ ВАСИФ БАЛАХАН ОГЛЫ
Проблема формирования и прогнозирования рынка продовольственных товаров в Азербайджанской Республике (на примере продовольственных товаров растительного происхождение)
Специальность: 08.00.05 - Организация планирования и управления экономики народного хозяйства и ее отраслями
АВТОРЕФЕРАТ
Диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук
БАКУ -1997