Учет и анализ расходов на подготовку кадров в системе Министерства образования Азербайджанской Республики тема диссертации по экономике, полный текст автореферата

Автореферат диссертации по теме "Учет и анализ расходов на подготовку кадров в системе Министерства образования Азербайджанской Республики"

АЗЭРБАЛЧАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЭЬСИЛ НАЗИРЛШИ AзэPБAJЧAн девлэт ИГТИСАД ИНСТИТУТУ

р ^ (. , Эл)'азмасы Иуг^гунда

О 2 ИЮН 1397

ШАЬРЗД ЬАЧЫ оглу ЭЛШЕВ

АЗЭРБАЛЧАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЭЬСИЛ HAЗИPЛИJИ СИСТЕМИНДЭ КАДР ЬАЗЫРЛЫРЫНА ХЭРЧЛЭРИН УЧОТУ ВЭ ТЭЬЛИЛИ

Ихтисас: 08. 00. 12 — МуЬасибат учоту, назарэт вэ

тзсэрруфат фэали^этинин тэЬлили

Игтисад елмлэри намизэди алимлик дэрэчэси алмаг учУн тэгдим едилмиш диссертаси]анын

АВТОРЕФЕРАТЫ

Б А К Ы -

19 9 7

Диссертаси]а иши Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институту-нун «МуЬасибат учоту вэ аудит» кафедрасында ишлэнмиш-дир.

Елми рэЬбар:

Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институтунун «Мали^э» кафед-расынын профессору, игтисад елмлэри намизэди, Республи-канын омокдар нгтлсадчысы Б. А. XAHKИШИJEB.

Рссмн оппонентлор: Игтисад елмлэри доктору, профессор Ь. И. НАМАЗЭЛШЕВ.

Игтисад елмлэри надшзэди, досент Т. Ш. ЗЕЛНАЛОВ.

Апарычы тэшкилат. Азорба]чан Республикасы Мали^э

Назирли]и

Диссертас^анын мудафиэси «

» м а ]' 19 9 7-чн

ил саат Да Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институтунун

бииасЫ'Нда игтисад елмлэри намизэди елми дэрэчэси верил-моси учун ]арадылмыш Н.054.09. 02 Ихтисаслашдырыл.мыш Шуранын ичласында олачагдыр. Унван: 370001, Бакы ш., Истиглали^'эт кучэеи, № 6.

Диесертас^а иши илэ Азэрба]чан Девлэт Игтисад Институтунун китабханасында таныш олмаг олар.

Автореферат « ОУ » апрел 1997-чи ил тарихиндэ кендэ-рилмишдир.

Ихтисаслашдырылмыш шуранын елми катиби

и. е. н., дссент

3. И. MУCTAФAJEBA

ДИССЕРТАСШАНЫН УМУМИ ХАРАКТЕРИСТИКАСЫ

Тэдгигат мввзусунун актуаллыры. Сн^аси вэ игтисади су-•веренли}ини элдэ етмиш республикамызын кэлэчэк игтисади вэ сосиал ннкншафы еуни заманда халг тэЬсилинин дэ ]ени-дэн гурулмасыны тэлэб едир. Азэрба]чан Республикасынын ТэЬсил Ганунунда де]илир ки: «ТэИсил чэми^эт вз девлэтмн анкишафынын эсасында дурмагла стратежи эИэми^'этэ ма'лик олан вз устун инк.ишаф етдирилэн фзали]]зт саЬэсидир. Азэр-ба]чан Республикасынын тэЬсил системи милли зэмино, умум-бзшзр'и дзррлэрэ эсасланыр, демократии характер дашьцыр»),

Ьэл^Иазырда Азэрба]'чанда али тэЬсил муэссисэлэриишг чох кениш шзбзкэси фэалиЦэт кестэрир. Бу саЬэдэ мевчуд олан он чидди проблем тзЬсилтш будчэдэн м'али]']элэшдирил-мэсиндэ гаршы]а чыхан чотинликлэрдир.

Тэкчэ 1995-чи илдэ Азэрба]чан Республикасы ТэЬсил На-зирлн]и узрз бутун тэЬсил; елм во дйкэр ф'эали^этлэрин ма-ли^'элгшднрилмэсн учун 75 мил^'ард маната гэдэр будчз вэ-саити сэрф еднлмишдир ки, бу да иггасадЭДатын индики вози]-]этиндо девлэтин мали^'э имканларыны хе.|'ли чзтинлэшдирир.

Республиканын халг тэсэрруфатынын индики шзраитиндз бу гэдэр мали^э вэсаити учун мэнбэлэр тапылмасында чидди чэтинликлэр меудаиа чьтхыр. Е]нн заманда Ьэмин вэсаитлэрин хэрчлэнмэсинэ учот вэ нззарэгин кучлэндирилмэс.и вз ]ени-дэн гурулмасы зэрурэти ]'араныр.

•Белэликлэ дз диссертасн]а мввзусунун актуаллыгы онунла нзаЬ едилир «и. суверен республикада ба'зар йгтйсади^аты-на кечид мэсэлоси тэЬсил системинэ дэ..чидди тэ'сир .кестэрир вэ бу са^эдз кеклу дш]иши,кликлзрэ сэбэб олур. Бундан асылы олараг да республиканын тэЬсил системиндэ кадр Ьа-ЗЬфЛЫРЫНа ЧЭКИЛОН ХЗрЧЛЗрИН СЭМЭрЭЛИЛИ}иШШ ЗУКСЗЛДИЛ'МЗ-си, учоту вэ тэЬлилинин тэкмиллошдирилмэси мустэсна эЬэ-миЦотэ маликднр.

Тэдгигатын мэгсэд вэ вэзифэлэри. Тэдгигат ишинин эсас мэгсэди узун иллор зрзиндз республикада тэЬсил системинэ чэкилмиш хорчлэрин торкиби, динамикасы вэ сэмэрэлилик сэви^эсинн тэЬлил етмзк вэ онларын мали^элэшдирилмэси-нин даЬа ^'ент1 мэнбэлэрини муэ^'энлошдирмэкдэн. али мэк-тэблэрдэ муЬасибат учютуну тэкмиллэшдирмэкдэн ибарэт-днр. Бу 'мэгсэди'Н Ьэ]ата кечирилмэси учун тэдгигат ишинин гаршысында ашаБыдакы вэзифэлзр го]улмушдур: республиканын тэЬсил системинэ чэкилмиш хэрчлэри'й в'э' бу 'сн'стем-дз муЬасибат учоту вэ нззарзтнн муасир вэзи^этинин тэдгн-

'.Азорбаз'чан Республикасынын ТоИснл Гануну, Бакы, 1993,' СэЬ 5.

ги; базар игтисади^аты шэраитиндэ тэЬсил системинин тэк-мнллэшдирилмэси ]олларынын муэ^'энлэшдирилмэси, мали]*-]элэшдирил,мзси, тэдрис муэссисэлэриндэ тэсэрруфат меха-низминин тотбиги; тэЬсил муэссисэлэриндэ муЬасибат учоту, иэзарэт во игтисади тэИлилин тэкмиллэшдирилмэси y4Yh бир сыра эмэли тэклифлэр верилмэси вэ хорчлэрин игтисади сэмэ-рэлилик ]олларынын Myajjon едилмэси.

Тэдгигатын oôjeKTii ким.и Азэрба]чан Ресиубликасы Tah-сил назирли]инин табели]индэ олан ami тэЬсил муэссисэлэ-ри сечилмишдир. Ьал-Ьазырда ТэЬсил Назирли|инии табели-]индэ олан 18 али мэктэбдэ 80,0 мин нэфэр тэлэбэ тэЬсил алыр. Бунларда 8,2 мин нэфзр профессор-муэллим hej'ara фэали]]эг кесгэрир. Мувафиг иллэрин пфюти илэ 1980—1990-чы иллэрдэ Ьэр ил али моктэблэрин сахланылмасы учун 8015,0 милуон 'Манат будчэ вэсаити сэрф едилмишдир. 1994—1996-чи иллэрдэ бу мэблэг Ьэр ил 30,0 мил]'ард маната гэдэр олмушдур.

Тэдгигатын методу. Тэгдим едилэн елми-тэдгигат ишинин нэззри во методоложи эсасыны суверен республика Иекумэ-тинин, республиканын ТэИсил вэ Мал^'э Назирликлэринин гэрар вэ гэтнамэлэри, тэ'лиматлары, муЬасибат учоту, нэза-рэт вэ тэфтиш, игтисади тэЬлил узрэ мевчуд мэнбэ вэ тэ'ли-матлар ТЗШ1КИЛ едир. Тэдгигат просесиндэ учот вэ Ьесабат материалларынын ишлэнмэсинин умуми елми методларындан — тэЬлил, синтез, груплашды'рма, муга^шсэ вэ индекслэш-дирмэ методларындан истифадэ едилмишдир. Ьесаблама. тэЬлил вэ тэдгигата, эсасэн, сон 5 илин, 1990—1995-чи иллэрин магериаллары чэлб едилмишдир.

Тэдгигат ишинин елми }ениликлэри. Тэдгигат ишиндэки елми ¿снилик ондан ибарэтдир «и, тэЬсил системиндэ илк дэфэ jeHH тэсэрруфат механизминин, тэсэрруфат Ьесаблы фэали^этин, едэнишли тэЬсил формасынын тотбиги ммкан-лары там комплекс шэкилдэ тэдгит олунур ки, бу да тэЬсил системиндэ фэали]]'этин сэмэрэлил1фшин ]уксэлдилмэсинин башлыча амили Ьесаб едилир.

Тэдгигат ишинин кедишиндэ али мэктэблэрдэ «адрлар Ьазырланмасы >илэ будчэдэн мали^'элэшдирмэ имканлары арасындакы у]гунсузлуг ашкарс едилмишдир; илк дэфэ али тэЬсил муэссисэлэринин фэали^'эти мадди «стеИсал бахы-мындан тэдгиг едилир; али тэЬсил муэссисэлэриндэ jeun игтисади кестэричилэр системи вэ норматив T&Bcnjja олунур, хэрчлэрин мали]]'элэшдирилмзси вэ учотунун !]'енидэн тэш-■кили барэдэ эмэли тэклифлэр верилир; умуми]]этлй муЬасибат учоту вэ нэзарэтин он jeHH методлары re.BCnjjs едилир.

Тэдгигат ишинин практики эЬэмииэти. Ишин практики зИамн^эти онунла изай едилир км, дисссртаси]ада верилэн нэзэри, елми во тэчрубэви тэклифлэрин республикада мев-чуд олан кениш тэИсил муэссисэлэриндэ тэтбиги Ьэр ил ]епи тосзрруфат механизминин тэтбигинин нэтичэси олараг кул-лу мигдарда будчэ вэсантшю гэнаот ' едилмзсинэ ■им:кан ве-рэчэкдир. Хусусилэ али мэктэблэрдэ тэсэрруфат Иесабы шэ-раитиндо учот вэ игтисади тэЬлил праблемлэринин комплекс Ьэллинэ ]енэлднлмиш тевси^элэр кадрлар Ьазырланмасы-ныи сэмэрэсинин ]уксэлдилмэсинэ шэраит ]арадачагдыр.

Тэдгигат ишинин нэтичэлэринин тэтбиги.. Мэ'лум олдугу кими елми-тэдгигат ишинэ Азорба]чаи Республикасы' ТзЬ-сил Назирли]инин апарятында, онун игтисади^ат идарэсинин фзали]']'эти илэ баглы кениш ми^асда 6—7 ил бундан эввэл башланмыш вэ бутун бу муддог эрзиндэ тэдгигат мевзусу узрэ .мз'рузэ вэ1 мэгалэлэр назирл^'ин дввру топлуларында, мзчмуэлэриндэ, тэ'лимат вэ кв'стзришлэриндэ муэллифлик гарасы илэ чап едилмишдир. Бундан элавэ диссертаси]а ишинин мевзусу кенишлэндирилэрэк 8,8 чап вэрзги йэчмин-дэ дэрс вэсаити кими (Бакы. 1992-чи ил) нзшр едилмишдир. Ьэмин вэсаиг дэрслик кими ]енидэн' ишлэнилэрэк 1996-чы илдэ 9,5 чап вэроги Нэчминдэ чапдан чыхмышдыр.

Чап олунмуш дэрс вэсаити вэ дэрслик али вэ орта ихти-сас тзЬснли мэктоблзриндэ дэрслик кими вэ тэдрис муэссисэ-лзринин муИасибатлыгларында ]ардымчы тэ'лимат вэсаити кими истифадо олунур. Бундан башга верилмиш эмэли тэк-лифлэр бир сыра али мэктоблзрин, о чумлэдон, М. Э. Рэсул-задэ адына Бакы Девлэт Университетинин, Лзэрба]чан Дев-лзт Нсфт Акадсмн']асынын, Лзэрба]чан Кооиераси^а Институ-тунун вэ Н. Туси адына Азорба]'чан Девлэт Педагожи Университетинин муЬасибатлыгында бэ]энилэрэк тэтбиг едилмишдир.

Ишин Ьэчми вэ гурулушу. Диссертаси]а иши кириш, уч фзсил, нотичэ вэ тэклифлэр вэ эдэби^'ат а^'аИысындан иба-рэтдир. Ишин зсас мэтни 165 сэИифэдир. Ишдэ мэтндахили 20 вэ злз'вэ кими 6 чодвэл верилмншдир.

Киришдэ мевзунун актуаллыгы, мэгсэди, вэзифэлэри, елми вэ тэчрубэви эИэми^'эти, об]'екти, методлары эсасланды-рылмьшндыр.

Биринчи фэсилдэ Азэрба]чанда али тэЬсилин ивкишафы, мали^элэщдирилмоси вэ онун базар игтисади^'атынын тэ-лэблзринэ у]гунлашдырылмасы мэсэлэлэри шэрЬ едилир. Бу фэсилдэ е^ш заманда али тоЬсилэ чэкилзн хэрчлэрин игтисади мэзмуну вэ Иесабланмасынын методоложи эсаслары тэдгиг едилмишдир.

Икинчи фэсилдэ али тэЬсил муэссисэлэриндэ кадр Ьа-зырлыгы хэрчлэринин учотунун вази^эти1 во тэкмиллэшди-рилмэси мзсэласи тэдгнг едилир. Хэрчлэрин вэ мал^ф'э нэ-тичэлгриниа м у ас и р вэзи^'эта нэзэрдэн кечирилир. ТэЬсил систсминин базар мунасибэтлэринэ yjF-унлашдырылмасы ила алагадар олараг хэрчлэрин вэ малина нэтичэларинин учотунун тэкмиллэшдирилмэси, учотун автоматлашдырылмасы ]оллары вэ нстигамэтлэри барэдэ бир сыра тэклифлэр ирэ-ли cypy^YP-

Учунчу фэсилдэ. али тэЬсил системиндэ хэрчлэрин вэ ма-лиjjo нэтнчэлэринин тэЬлили мэсэлэлэри тэдгат едилир. Бу фэсилдэ хэрчлэрин вэ мал^'э нэтнчэлэринин игтисади тэИлили нэтичэсиидэ али мэктэблэрдэ едэнишли тэЬоил вэ езу-нумал1Щэлэшдирмэ]э кечилмосинин игтисади сэмэр,элили]н изаЬ едилмишдир. EjHn заманда базар игтисад^'аты шэ-раитиндэ али тэЬсилин игтисади сэмэрэлили]'инин }уксэлдил-мэси ]'оллары кестэрилмишдир.

Диссертанта ишинин сонунда елми-тэдгигат ишиндэн ирэли калан нэтичэ вэ тэклифлэр верилмишдир.

ДИССЕРТАСША: ИШИНИН ГЫСА МЭЗМУНУ

Диссертас^'а ишинин биринчи фэслиндэ тэЬсил системи-нин jeun идарэчилик усулларына кечирилмэси. базар игтиса-ди^атынын тэлэблэринэ у]'рунлашдырылд1асы зэрурэти тэдгнг едилмишдир. Тэдгигат ишинин кедишиндо MyajjaH едилмишдир кн. артыг али тэЬсил системини будчэ мали^алаш-мэсиндэн, будчэ асылылыгьшдан хилас етмэк вэ он у тэсэр-руфат Ьесабы вэ езунумали^элэшдирмэ истигаматинда ин-кишаф етдирмэк лазымдыр.

Бунун учун узун иллэрдэн бэри али тэЬсилин тэшкили во идарэ олунмасында формалашмыш вэзи^эт тэЬлил едил-миш во MyojjoH едилмишдир ки, бу ан'энэлэр базар лгтиса-Aiijjатьгна кечилмэси илэ у}рунлаш.мыр вэ бу саЬэдэ кеклу дэ]'иш»кликлэрин hojaTa кечирилмоси лазымдыр.

Ä3ap6aj4,a:H Республикасы Президентинин 24 окт]'абр 1,994-4Y ил тарихли фэрманы илэ тэЬсил муэссисэлариндо тэ-•сорруфат Ьесабы принсиплэринин кенишлэндирилмэси нэ-зэрдэ тутулур. ШубЬэсиз ки, бу вэзифэнин hojaTa кечирилмэси бир сыра илкин тэдбирлэрин. hap и^'дэн эввэл бу тэдбир-лэрин хусуси механизминин олмасыны тэлэб едир.

Бу мэсэлэнин Ьэлли учун тэдгигат ишиндэ РесЬубликанын ТэЬсил Назирли]и вэ дикэр элагэдар органлара тэсэрруфат механизминин бир сыра jemi га]"далары Teßcnjja едцлмиш-дир.

Бутун бу кесторилэнлордон асылы олараг тзЬсил системинин идарэ едилмосшпш мэ'лумат мэнбзи вэ гзсэрруфат-чылыг мехапйзминин он муЬум тэркиб Ьиссэеи ними муЬаси-бат учоту, нозарст вэ тзсэрруфат фзали^'зтинин тэЬлили мэ-езлзлэриндэ mysjJoh дз^ишикликлэр едилмэси тэклиф олу-пур. Мз'лум мосолэдир ки, игтисади инкишафын муасир мэр-Ьзлзсиндэ муЬасибат учоту, нэзарэт во тзсэрруфат фэали^э-тинин тэЬлили мустэгил елмдир во идарочш'пфш он муЬум васитосн кнми даЬа jyKcoK мо'на во эЬзми^эт косо едир.

Тодгпгат ишиндо тоЬсил муэссисолзринип фоали^этини дузкун оке етдиро билон во тосорруфат Ьесабынын тэлобло-рино yjryn олан игтисади квстэричилэр системинин japa-дылмасы, тзсэрруфат Ьесабынын jeun нозэри вэ методоло-жи осасларынын ннкишаф етдирилмоси во бупуи да осасыи-да муЬасибат учотунун елэ jeun бир системинин ишлониб Ьазы^ланмасы тэклиф олунур ки, бу да игтисади тоЬлил, нэзарэт вэ идарэчилик имканларына, техника во формалары-на керо даЬа езмэрэли 'вэ анлашыглы олсун, тоЬсил системиндо jeun тэсзрруфат механизминип толзблзринз там ча-ваб верэ билсин. Мэ'лум мосолэдир ки, муЬасибат учоту во иозаротин jcHHAOH гурулмасы jeuii бир сосиал-игтнсадп шо-раитин, базар игтисади]jaTbina кечнд вэ мэзмунча даЬа jeun игтисади мунаенбэтлэрэ кечилмосинип o6jeKTim толэбидир-

Бу бахымдан али мзктоблэрдэ тосорруфат Ьесабынын тэлоблорино yjryn муЬасибат учотунун тзкмиллэшдирилмзеи истигамотлоринин дузкун муо^'энлэшдирилмэси учун илк нев-бэдэ тэЬсил системиндо jemi тосорруфат механизминнп, тосорруфат Ьесабынын во базар игтисади^атынын MabnjjoTii-нин, тэбиэтшшн, характерипин, толзблоринин, елми во практики эсасларынын е]рзнилмэсн мэгсэдэу]рун Ьесаб едил-мишдир.

Бутун бу мэсололэр ашагыдакы истигамотлор узро нэ-зэрдон кечирилмишдир.

ТоЬсил системиндо тосорруфат Ьесабынын во езунума-ли^элэшдирмэннн тэтбиги jeHii нозэри KOHcencuja ироли су-рур ки, бу да тоЬсил просесиндо игтисади мунасиботлорэ осасланманын, тодрис муоссисолэри ило халг тосэрруфаты-fïbiH дикор саЬолзри арасьшда омтээ-пул мунаенботлорпнпп тотбигинин, халг тоезрруфаты системиндо али мэктоблорин тэсгрруфат Ьесаблы ваЬидлзр ними фоали^от кестормоси-нин, онларын «Ьазыр мэЬсулларынын» гиjмэти во дэ]эринин Myojjon едилмосинин мумкунлу]ундэн ибарэтдир.

Тэдрис из елми-тздгигат ишлэрн хзрчлэришш учотунун, тоЬсилин во «мэЬсулларын» \iaja дэ]эринин калкул]аси]а еднлмэсинин ]ени системи вз методу кнми ашагыдакы мзсэ-лэлэр ишдэ ез эксинн тапмышдыр:

— тзЬсил муэоснсзлзрнндз тэсэрруфат Ьесабынын мзз-муну, маЬи^'эти во принсиплэри эсасландырылмагла, онла-рьш езунумалн]]элэшдирмэ]э кечнрилмэси имканлары муэ^энлэшдирилмишдир;

— тзЬсил муэссисэлэришш фэали^зтшпш нэтичэснпп:; игтнсади маЬи^'эти муэ^энлзшдирилмиш вэ бу нэтпчэнин дэjэpчэ пцмэтлэндирилмэсинин нэзэри эсаслары вэ имкан-лары кестэрилмишдир;

— тзЬсил муэссисэлэршши тэдрис вэ елми-тздгигат фэа-ли^этинин тэшкили вэ учотунун игтнсади сэмэрэлнли]инп характеризэ едэ билон квстэричилзр системи вэ ме']ары пшлэниб Ьазырланмышдыр вэ с.

Бир сезлэ, зсас вэ Ьзлледичи мэсэлэлэрдон бнринчиси одур ки, тзЬсил муэссисэлэринин тосэрруфат Ьесабынын модели нечэ олмалыдыр? Днссертаауа ишинпн икинчи фзс-линдэ бу суала чаваб верилмиш вэ ашагыдакы муддэалар эсас кетурулмушдур.

ТзЬсил муэссисэлэриндз тэсэрруфат Ьесабынын илкин шэртлэриндэн бнрн ондан ибарэтдир ки, чэкилмиш хэрчлэр-лэ элдз еднлмиш нэтичэ дэ]'эрчз .\iyrajnco едилзрэк, муэ^'эн бир кэмн^эт елчусунэ мунчэр едило билмоли вэ натурал ел-чу илэ ифадэ едилмэлидир.

Али тэЬ'силли кадрлар бурахылышы тзЬсил муэссисэлэ-ринин тэсэрруфат фзали^этинин нэтичэсн, умуми вэ ]а эм-тээлик мэЬсулу Ьесаб едилмэлидир вэ Ьэмин мэЬсулун нс-теЬсалында иштирак етмиш ишчилэрин эмэр1 нчтимаи-фа^ далы вэ мэЬсулдар эмок ними пфютлэндирилмэлидир. А]-дын мэсэлэдир ки, тэЬсил системи ишчилэринин эмз]'и елми-техники тэрэггн вэ мутэхэссис кадрларын васитэсилз даима мадди истеЬсал просесиндэ, чанлы эмэк шэклнндэ олмаса да, маддилэшмиш эмэк кимн фэалн^эт кестэрир. Демэли. мэктзблэрин Ьазыр мэЬсуллары да змзк мэЬсулларыдыр мэктоб ишчилэринин ЭМЭ]И исэ мэчму ичтимаи эметин бир Ьиссэсидир.

Бу кестэрилзнлэрэ эсасэн, белэ бир гэнаэтэ кэлинмиш-дир ки, али мэктэб дэ, елэчэ дэ дикэр тзЬсил. елми-тэдгиат вэ тэчрубэ-конструктор музссисэлэри дэ мадди истеЬсал са Ьэлэрн системинэ дахилдирлэр, бунларда да истеЬсал му-насибэтлэрн вэ об]ектнв игтнсади ганунлар фзали^зт кестэрир.

Белэлнкло да езунун бутун харакгерик хусуси^этлэри-нэ Gaxviajapar тэЬсил муэссисэлори халг тэсзрруфаты ком-илексиндэ Нзгигн тзсэрруфат Иесаблы ваЬид ними тэсорру-фат механизма эсасында фэали'^эт кестэрмзк имканына маликдир. Бурада да тзсэрруфат Ьесабынын Me'japbi мадди нстеЬсал саИзлариндз олдуру кими езунуедэмэ, рентабел-лик. тзсэрруфат мустзгилли^'и, мадди мараг вэ мадди мэ'су-ли^'эт во с. олачагдыр. Ону да rejA етмзк лазымдыр ки. али мэктэблэрии вэсаитлэри ики нстпгамэтдэ ajpu-ajpu-лыгда, лакин гаршылыглы злагэли га]дада девр едир. Бун-лардан бири тздрис иросеси илэ, икинчиси исэ елми-тэдги-гат вэ тэчрубэ-конструктор ишлэри илэ элагэдардыр Бурада «Назыр мэНсул», jо'ни мутэхэссислэр вэ елми тэклифлэр гисмэн узун Иазырлыг деврундэн сонра, тэдрис вэ елми-тэд-гигат деврунун сонунда баша чатыр. Белэ ки, мутэхэссис Ьазырлыры 4—6 тэдрис или вэ елми тэдгигат иши 2—4 ил чэ-кир. Бунун да нэтичэсиидэ бир тзрэфдэн даима Иэр бир he-сабат девруиун сонунда «битмэмиш истеИсалын» Ьэчмн «Ьазыр мэИсулун» Ьэчминдэн 4—5 дэфэ чох олур, дикэр тзрэфдэн до али мэктэбин пул вэсаитп мугавилзлэр узрэ си-фарншчилэрпн бирдзфэлнк дерм, тэдрпчэн, Иазырлырын мэрЬэлзлзри узрэ едзди]и аванс вэ сон Нагг-Ьесабдан japa-иыр. Бу Ьалда демзли, мэктэбин мэнфээти анчаг баша чат-мыш елми-тэдгигат вэ тэчрубэ-конструктор ишлэринин ма-ja AojopniiHii Ьесабланмасы заманы муэ^энлэшир. Баша чатмыш елми-тэдгигат вэ тэчрубэ-конструктор ишлэри узрэ мэнфээт ишин смета дэ]зрн ('мугавилз дэ]эрн) илэ фактики Maja дэ]зри арасындакы фэрг кими метана чыхыр. Бу фэрг исэ али мэктэбин сметада нэзэрдэ тутулаи планлы мэнфзз-ти илэ хэрчлэрдэ элдэ едилмиш гэнаэтин чэминдзн ибарэт-дир.

Тэдгигат ишиндэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ малн^'э нэтичэлзринин учотунуи дузкун тэшкили учуй хэрчлэрин нормалашдырылмасы тэклиф олунмушдур. Хэрчлэр норма-лашдырылан заман ajpbi-ajpbi мэктэблэрии хусуси^'этлэрн, онларын дахилиндэ факултэлэрии вэ пхтисасларын xycycuj-]'этлзри, тэдрис програмыныи Ьэчми вэ гурулушу, кундуз, ахшам вэ ги j а би тэЬсил формасы, Ьазырлыг курсларынын, ихтисас тэЬсилинин, ихтисасартырма курсларынын, аспирантура вэ докторантурапын хусуси^'этлэри нэззрз алын-малыдыр. Бу rajfla илэ тэЬсилии норматив Maja дэ]эри муэ^'энлэшдирилмэлидир.

Муз^'эн едилмиш нормативлэр истзр девлэт будчэсин-дэн мали^'элэшдирмэлэрз, истэрсэ дэ едэнишли тэЬсил узрэ сифаришчилзрдэн алыпан тэЬсил Ьаггына аиддир. Чох

е1шшал ки, бу нормативлэр таЬспл деврунун дорс иллэри вэ семестрлэри узрэ да фэргли ола билэр. Бело олдугда тэКсилпн норматив кaлкyлjacнjacы курслар узрэ тортиб едилмэли, истэр будчэ ало вэ истэрсэ дэ а]ры-а]ры сифа-рншчилэрлэ Ьесаблашмалар тэдрисин мэрЬолэлэри узрэ апарылмалы во тэЬсилин фэали^этшшн малина нэтичэси дэ курслар узрэ муэ^'анлэшдирилмэлидир.

Базар нгтисади^аты шорантиндэ али тэЬсил муэссисэ-лэриндэ хэрчлэрин вэ малина нэтнчэлэрипин учоту ]еин характер кэсб едир вэ демэк олар кн. мадди истеЬсал саЬэлэ-риндэки учот методлары нлэ е^шлэшпр. Бунунла элагэдар али тэНсил музссисэлэриндэ хэрчлэрин учотуну муэ^'эн бир дэ.)'ишикликлэр вэ элавэлэр етмэклэ Республика Мали^э Назирли]и тэрэфиндэн тэсдиг едилмиш «Бирлпклэр, муэс-сисэлэр во тэшкнлатларын истеЬсалат вэ тэсэрруфат фэа-ли^'этлэрннин муЬасибат учотунун Ьесаблар планыны» тэт-биг етмэклэ апарылмасы тевафэ олунур. Буна керэ до али мэктэблэрдэ хэрчлорин игтисади мэзмуну, тоснифаты во учотунун принсигшэри барэдэ бир сыра тэклифлэр верилмэ-си мэгсэдэу]рун Иесаб едилмишдир.

Тэсэрруфат Ьесабы вэ базар игтисади^аты шэраитиндэ али тэЬсил муэссисэлэринин тэсэрруфат фэали^'этиннн учо-тунда истеЬсал хэрчлэринин хэрч унсурлэри вэ калкуууаси-]а об]ектлэрри узрэ синтетик вэ аналитик учоту, иш вэ хид-мэтлэрин ма]а дэ]эринин калкул]аси]алашдырылмасы, кэ-лирлэрин вэ мэнфээтин учоту вэ бвлушдурулмэси НИМИ бпр сыра будчэ учотуна хас олма]ан унсурлэр мejдaнa чыхыр. Бу мэсэлэлэрин йэллинэ истеИсал хэрчлэринин Ьэм игтисади унсурлэр вэ Ьэм дэ калкул]аси]а ыаддэлэрн узрэ норма-лашдырылмасындан башланмасы мэгсэдэу]гундур-

Гисмэн едэнишли тэЬсил системинэ кечмиш али мэктэблэрдэ хэрчлэрин ашагыдакы кaлкyлjacиja маддэлэри узро груплашдырылмасы тевси^э олунур: эсас вэ элавэ эмэк Ьаг-гы, сосиал мудафиэ вэ пенена фондуна а]ырмалар, елм вэ тэдрис просесинин тэ'мннаты хэрчлэри, тэгаудлэр, тэлэбэ-лэрин мадди тэчЬизаты хэрчлэри, идарэетмэ хэрчлэри, умумпнетитут хэрчлэри вэ с.

Бу истигамэтдэ хэрчлэрин нормалашдырылмасы илэ ]а-нашы дикэр тэсэрруфат Ьесаблы кестэричилэр вэ а]ырма-ларын да нормалашдырылмасы тэклиф олунмушдур. Мисал учун: 1. Русум вэ а]'ырмалар нормативи; 2. ИстеЬлак вэ ]ы-рым фондуна а]ырмала'рын нормативи; 3. Елми-тэдгигат вэ сосиал инкншэф фонду нормативи; 4. Вал]ута фонду нормативи; 5. Рентабеллик нормасы.

Хэрчлэрин jyxapwAa кестэрилэн тэснифатьг узрэ чидди синтетик вэ аналитик учот апарыл-малыдыр. Хэрчлэрин учотунун норматив методуна эсасланан аналитик учот бурада мустэсна ohGMHjjaTo маликдир. Аналитик учотун Ьэм тэЬсил муэссисэсиннн белмэлэри вз Ьэм дэ калкул]аси]а об]ектлэ-ри узро, елочо дэ мустэгим вэ rejpn-мустогим хэрчлэр узрэ а]рылыгда апарылмасы MorcaAoyjFyn Ьесаб олунмушдур.

Али тэЬсил муэссисэлэринип тэдрис вэ елми фэал!^отн-нин сэмэрэли идаро едилмэсн учун jepiiHo jeтиpилмиш ишлэ-рип Ьэчми вэ Maja дэ]эринин ашагы салынмасы барэдэ систематик пцдада Ьесабат мэ'луматларынын элдэ едилмэсн, елэчэ ДЭ учоту ВЭ ТЭЬЛИЛН мустэсна 9h3MHjj3T3 маликдир. Буна керз дэ хэрчлэрин учотунун jeKyii мэрЬэлэси хэрчлэрин умумилэшднрилмэси вэ малина пэтпчэлэринин Myojjoil-лэшдирилмосиндэн нбарэтдир ки, бу да али мэктэблэр учун jeHH олан учот саЬэсидир.

Бурадаи да а]дын олур ки, али 'мэктэблэрдэ тэсэрруфат Ьесабы шэраитиндэ Maja дэ}эришш Ьесабланмасы мустэсна oh9M¡ijjoT9 маликдир. Maja дэ]'эринин тэркиби, гурулушу вэ coBHjjociiHHH Ьесабланмасынын калютцаац'а методу узро апарылмасы тэвсиjjэ олунур.

Калкул]аси]а нши али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учотунун норматив методуна эсаслацмалыдыр. Халг тэсэрруфатынын бутун саЬэлэриндэ кaлкyлjacиja нши учот вэ нэзарэтин му-Ьум елемеитннэ, чидди нэзэри вэ практики игтисади ишэ чеврнлмнш, дэгиглзшдирнлмиш, тэкмиллэшднрилмиш вэ инкншаф етдирнлмншдир- Бу ишдэн али мэктэблэрдэ дэ ис-тифадз олунмасы мэгсодэу]рундур.

Лухарыда де]нлди]и кнмп, калкул]асща м oh су л ваЬиди-ини вэ jaxyq да умуми}этлэ бурахылмыш бутун мэИсулун, иш во ja хидмэтин Maja д;фринин Ьеса'бланмасы методудур. Базар мунасибэтлэри шэраитиндэ бу методун али мэктэблэрдэ дэ тэтбиг олуимасы тэклифи ирэли сурулмушдур. Али мэктэблэрдэ калкул}ааца o6jeKT,i9pn кими ajpbi-ajpbi ше'бэлэрип вэ iauií}vijacHja ваЬнди кими исэ hop бир дин-лэ]ичн, тэлэбо вэ аспирантьш кетурулмоси нэзордэ тутулур.

Смета, план вэ фактики учот мо'луматлары эсасында калкул]аси]а вапидлэрн узрп норматив-план калкул^асн-jacbi тэртиб етмэк олар. Ьесабат или баша чатдыгдан сон-ра учог мо'луматлары эсасында тэЬснлин фактики Maja дз-jopn калк}^аси]'асы тэртиб едилир вэ норматив-план кал-i-:jvijacnja илэ Myrajnco едилир. Ьэмнн Myrajuca нэтичосиндэ лормативдэн кэнарлашмалар (гэнаэт вэ ja артыг хэрч)

муэ^эн еднлир. Елэ буна керэ дэ тэдгигат ишиндэ али мэк-•тдблзрдэ хэрчлэрин учоту вэ ма]'а дэ]эринин Ьесабланмасы-нын норматив методу тевси^'э едилмишдир. (Бах, чэдвэл ■№ 1).

Ьал-Ьазырда ТэЬсил Назирлиршин табели]индэ олан али мзктэблэрдэ муЬасибат учоту будчэ мдарэлэри учун нэзэрдэ тутулан Ьесаб планы во хорчлор сметасынын ичра-сынын учотуна аид учот рекистрлэри, техника во методлар эсасында апарылыр. Лени тэсэрруфатчылыг шораитиндо бу Ьесабла.р тосорруфат Ьесабынын толэблэринэ гэт'и олараг чаваб вермир. Она керэ дэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учо-тунун апарылмасы учун Азэрба]чан Ресиубликасы Мали^э Назирли]и тэрэфиндэн Ьазырланмыш «Бирликлэр, муэсси-солор во тэшкилатларын истеЬсалат вэ тэсорруфат фэали]-]этлэринин муЬасибат учотунун Ьесаблар планы»ндан исти-фадэ едилмэси мэгсэдэу]рун са]ылмышдыр.

Лакин бу заман Ьесабларын адлары вэ тэ']инатында бир сыра чуз'и дэ олса у]рунлашдырмалар апарылмасы нэзэрдэ тутулмушдур. Мисал учун, 20 №-ли Ьесабын ады «Эсас истеЬсалат де}ил, «Эсас фэали^'эт», 25 №-ли Ьесаб «Умумис-теЬсалаг хэрчлэри» эвэзинэ, «Умумифакултэ хэрчлэри», 26 №-ли Ьесаб «Умумтэсэрруфаг хэрчлэри деуил, «Тмум-ннститут хэрчлэри» вэ с. адландырылмагла, бу Ьесаблар мухтэлиф субЬесаблара белунэ билэр.

Али тэЬсил муэссисэсинин эсас фэали^эти учун 20 №-ли «Осас фэали^'эт» Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ субЬе-саб № 20—1 «Эсас тэдрис фэали]уэти» вэ субЬесаб № 20—2 —«Елми-тэдгигат фэали^'эти» узрэ мустэгим хэрчлэр учота алынмалыдыр. Бу субЬесабларда тэдрис просеси ило элагэ-дар олап хэрчлэрин, мугавилэлэр узрэ елми-тэдгиат вэ тэч-рубэ-конструктор ишлэринин вэ девлот сифаришли елми-тэдгигат ишлэрнннн ]еринэ ]етирилмэси хэрчлоринип учотунун апарылмасы нэзэрдэ тутулмушдур.

Али тэЬсил муэссисэсинин кемэкчи нстеЬсалат саЬэлэри узрэ 23 №-ли «Кемэкчи истеЬсалат» Ьесабы тeвcиjjэ олунур. Бу Ьесабда 23—1 Л'Ь-ли субЬесаб «Ьесаблама мэркэзи». 23—2 Л'Ь-ли субЬесаб «Елми-тэдрис лаборатори]алары», 23—3 Л'Ь-ли субЬесаб «Нэшри^'ат вэ м'этбээ», 23—4 Л'Ь-ли субЬесаб «Автонэгли^ат» вэ с- субЬесаблар ачыла билор.

Али тэЬсил муэссисэлэринин ]ардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлары учун 29 №-ли «Лардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлар» Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ 29—1 Лг»-ли субЬесаб «ИстеЬсалат (тэдрис) е'малатханалары», 29—2 Л'Ь-ли субЬесаб «Лардымчы (тэдрис) кэнд тэсэрруфаты»,

Хорчлорнн jyxapbua кестэрилон тэснифатьг узР° чндди синтетик ВЭ а. налитик учот апарыл.малыдыр. Хэрчлэрин учотунун норматив методуна зсасланан аналитик учот бурада мустэсна ohoMHjjoTa маликдир. Аналитик учотун Иэм тэЬсил муэссисосинин белмэлэрн во 1юм дэ калкул]аси]а об}ектлэ-ри узрэ, слочэ до мустатим во rejpn-мустэтим хэрчлэр узрэ ;)]рылыгда апарылмасы мэгсэдэу]рун Ьесаб олунмушдур.

Али тоЬсил муоссисэлэринип тэдрис во елми фаали]ртп-нин самороли идаро едилмоси учуй jepiiHO ]'етирилмиш «ишлэ-рип Ьэчмн во Maja до^эринин ашагы сальшмасы бародэ систематик га]дада Ьесабат мэ'луматларыньш алдо едилмоси, елочо дэ учоту во тэЬлили мустэсна ahaMHjjaia маликдир. Буна керэ дэ хэрчлэрин учотунун jeKyn мэрЬэлэси хэрчлэрин умумилэшдирилмэсн вэ мал!^о пэтичэлэринин Myojjoil-лэшдирилмосиндон нбарэтдир ки, бу да алн мэктэблэр учуй jени олан учот саИзсидир.

Бурадан да а]дын олур ки, али мэктэблэрдэ тэсэрруфат Ьесабы шэраитнндэ Maja дэ]эришш Ьесабланмасы мустэсна choMiijjaTa маликдир. Maja дэjopинин тэркиби, гурулушу вэ coBiiijacJiiniH Иесабланмасынын калкул^астца методу узрэ апарылмасы Teecujja олунур.

Kaлкyлjacиja иши али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учотунун норматив методуна эсасланмалыдыр. Халг тосэрруфатынын бутуп саЬэлэриндэ калкул]аси]'а иши учот вэ нэзарэтин му-Ьум елементнно, чидди нозэри вэ практики игтисади ишэ чеврилмиш, дэгнглэшдирилмиш, тэкмиллэшдирилмнш вэ ннкишаф етдирилмишдир- Бу ишдэн али мэктэблэрдэ дэ ис-тнфадэ олунмасы MorcoAoyjpyi^yp.

Лухарыда де}нлд1ф! кнмп, калкул]'аси}а маЬсУл ваИиди-пнн вэ ]'ахуд да умум1дэтлэ бурахылмыш бутун мэИсулун, иш вэ ja хидмэтнн Maja д^'эринин Ьесабланмасы методудур. Базар мунасиботлэрн шэраитнндэ бу методун али мэктэблэрдэ дэ тэтбиг олунмасы тэклифи ирэли сурулмушдур. Али мэктоблэрдэ калкул]'ас1у'а об}ектлэри кнмн ajpbi-ajpbi ше'балэрнп вэ калк\\т)"ас1^'а ваЬиди кимн исэ hap бир дин-лэ]'ич.ч, тэлэбо вэ аспирантын квтурулмэсн нэзэрдэ тутулур.

Смета, план вэ фактики учот мэ'луматлары эсасында калкул|аси]а вапидлэри узро норматив-план калкул]аси-jacbi тэртиб етмок олар. Ьесабат или баша чатдыгдан сон-ра учот мэ'луматлары осасында тэЬсилин фактики Maja дэ-jopn калкул]'аси]'асы тэртиб едилир вэ норматив-план кал-кул]"асиja ила Myrajnco едилир. Ьэмин Myrajuca нэтичэсиндо нормативдэн кэнарлашмалар (гонаэт вэ ja артыг харч)

И

муэ^'эн едилир. Ело буна керэ да тэдгигат ишиндэ али мэк-•тдблэрдэ хэрчлэрин учоту вэ ма]а дэ]эринин Ьесабланмасы-нын норматив методу тeвcиjjэ едилмишдир. (Бах, чэдвэл ■№ 1).

Ьал-Ьазырда ТэЬсил Назирли]инин табели]индэ олан ал и мзкгзблзрдэ муЬасибат учоту будчэ лдарэлэри учун нэзэрдэ тутулан Ьесаб планы вэ хэрчлэр сметасынын ичра-сынын учотуна аид учот рекистрлэри, техника вэ методлар эсасында апарылыр. Jeни тэсэрруфатчылыг шэраитиидо бу Ьесаблар тэсэрруфат Ьесабынын тэлэблэринэ гэт'и олараг чаваб вермир. Она керэ дэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин учо-тунун апарылмасы учун Азэрба]чан Ресиубликасы Мали^э Назнрли]и тэрэфиндэн Ьазырланмыш «Бирликлэр, муэсси-сэлэр вэ гэшкилатларыи истеЬсалат вэ тэсэрруфат фэали]-]этлэринин муЬасибат учотунун Ьесаблар планы»ндан исти-фадэ едилмэси мэгсэдэу]гун са]ылмышдыр.

Лакин бу заман Ьесабларын адлары вэ тэ^'инатында бир сыра -чуз'и дэ олса у|'гунлашдырмалар апарылмасы нэзэрдэ тутулмушдур. Мисал учун, 20 №-ли Ьесабын ады «Эсас истеЬсалат де}ил, «Эсас фэалиЛэт», 25 Л'Ь-ли Ьесаб «Умумие-теЬсалат хэрчлэри» звэзинэ, «Умумифакултэ хэрчлэри», 26 №-ли Ьесаб «Умумтэсэрруфат хэрчлэри деуил, «У.мум-ннститут хэрчлэри» вэ с. адландырылмагла, бу Ьесаблар мухтэлиф субЬесаблара белунэ билэр.

Али тзЬсил муэссисэсинин эсас фзали^эгн учун 20 Л'Ь-ли «Эсас фэали^'эт» Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ субЬе-саб № 20—1 «Эсас тэдрис фэали]уэги» вэ субЬесаб № 20—2 —«Елми-тэдгигат фэали^'эти» узрэ мустэгим хэрчлэр учота алынмалыдыр. Бу субЬесабларда тэдрис просеси илэ элагэ-дар олан хэрчлэрин, мугавилзлэр узрэ елми-тэдгиат вэ тэч-рубэ-конструктор ишлэринин вэ девлэт сифаришли елми-тэдгигат ишлэринин ]еринэ ]етирилмэси хэрчлзринин учотунун апарылмасы нэзэрдэ тутулмушдур.

Али тэЬсил муэссисэсинин кемэкчи истеЬсалат саЬзлэрп узрэ 23 №-ли «Кемэкчи истеЬсалат» Ьесабы тевафэ олунур. Бу Ьесабда 23—1 №-ли субЬесаб «Ьесаблама -мэркэзи», 23—2 №-ли субЬесаб «Елми-тэдрис лаборатори]алары», 23—3 Л'Ь-ли субЬесаб «Нэшри^'ат вэ м'этбээ», 23—4 Л°-лн субЬесаб «Автонэгли^ат» вэ с- субЬесаблар ачыла билэр.

Али тэЬсил муэссисэлэринин ]ардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлары учун 29 №-ли «Лардымчы истеЬсалат вэ тэ-сэрруфатлар» Ьесабы вэ бу Ьесабын тэркибиндэ 29—1 Л'Ь-ли субЬесаб «ИстеЬсалат (тэдрис) е'малатханалары», 29—2 Л'Ь-ли субЬесаб «Лардымчы (тэдрис) кэид тэсэрруфаты»,

Калкул]аси]'а об]ектлэри узрэ

ХЭРЧ МАДДЭЛЭРИ

А. Мустэгим хэрчлэр

Профессор-муоллнм Ье]'атн-1шн омок Ьаггы Сосиал сыгорта учун а]ыр-малар

Тэдрис иросесинип тэчУш-заты узрэ хэрчлор Тогаудлор

Толобэлорин мадди тэчЬи-зат хорчлори

Муетэгим .хэрчлорин }екуну Б. Гс]ри-мустэгнм хэрчлэр

Идароетмо хэрчлэри Ге]ри-мо11сулдар хорчлор Саир хорчлор во сИпуат-лар

Умуыииститут хэрчллрн Ге]рн-мустагим хорчлорин ]екуиу

Хэрчлэрин чэми: ТаЬспл алан толобэ вэ ас-гафантларын са(ы 1 нэфэр толобаиин Ьазыр-ламмасынып ма]а дэрри

со

Чоми харч-лор

(мин м.)

1768313

128117

479516 1985948

158148 4221975

261541

64360 891193

1217094 5438069

9953

547

хэрчлэрин белушдурулмэси чэдвэлн.

Чэдвэл Ü 1.

Ka-HKyJijacHja oöjeKTJiap»

Иазыр. шв'бэси кундуз Tohc. ахшам тэЬс. ги|аби таЬс. ojaiiif асмир. пфбн аспирант.

1820 947962 255751 236990 72920 36460

1301 68G81 33020 17170 5283 2642

2506 369136 62485 28296 12928 4155

27535 1168489 — — 289924 —

3965 44137 _ 2416 7730 _

52136 3029724 516016 267702 370574 40615

2796 159610 43178 39781 10785 5391

664 39292 ¡0629 9794 2654 1327

9187 544087 147184 135609 36750 18376

12547 742989 200991 185184 50189 ' 25095

64683 3772713 719007 452886 433691 65710

124 6897 3283 4043 229 115

522 547 j ! I 219 112 1894 571

29—3 Л1>-ли субЬесаб «Тэлэбэлорин истеЬсалат тэчрубэси», 29—4 №-лн субЬесаб «Мэнзил-мэишэт вэ коммунал тэсэр-руфаты» во с. нэзэрдэ тутулур.

ТэЬсил муэосисэлэринин тзшкили вэ «дарэ едилмэсн хэрчлэрннин учоту учун 25 №-ли «Умумифакултэ хэрчлэри» вэ 26 №-ли «Умуминстнтут хэрчлэри» Ьесаблары TSBCHjjâ олунур. 25 ЛГ9-Л1Г «Умумфакултэ хэрчлэри Ьесабы» aiüaFbi-дакы субЬесабЛара белунэ билэр: 25—1 №-ли субЬесаб «Умум^федра. хэрчлэри», 25—2 ЛЪ-лн субЬесаб «Умумфа-култэ хэрчлэри», 25—3 №-ли субЬесаб «Елми-тэдгигат бел-мэсинин умумистеЬсалат хэрчлэри», 25—4 №-ли субЬесаб «Квмэкчи «стеЬсалатын умумистеЬсалат хэрчлэри», 25—5 №-ли. субЬесаб «¡Лардымчы истсЬсалат вэ тэсэрруфатларын умумистеЬсалат хэрчлэри» вэ с.

Бунларла ¿анашы тэЬсил муэссисэлэриндэ хэрчлэрии учоту узрэ 31 Л'2'ЛИ «Кэлэчэк девруи хэрчлэри» Ьесабы да тэтбиг едилэ билэр.

Бу кестэрилэн Ьесаблар системиндэ эсас аиарычы Ьесаб 20 №-ли «Эсас-фэали]5эт Ьесабыдыр» ,вэ бу Ьесабын мэ'лу-матлары эсасында кадр Ьазырлырыиын Maja дэjэpишI My3j-J3H етмэк олур. 25 вэ 26 №-лн Ьесабларда хэрчлэрии учоту тэЬсил муэссисэсиидэ пшлэрин тзшкили вэ идарз олуимасы узрэ ajры-ауры кафедра,. факултэ вз белмэлэр узрэ апары-лыр. Ьесабат деврунун сонунда бу rejpn-MycToniM (устэ-лик) хэрчлэр сметалара вэ jaxyfl иормативлэрэ эсасэп бе-лушдурулэрэк 20, 23 вэ 29 №-ли Ьесабларын дебетинэ си-линмзклэ. конкрет бир иш, хидмэт вэ ja мэЬсулуи Maja дэ-jэрииэ дахил едилмэлидир.

23 Аг°-ли «Кемэкчи истеЬсалат» Ьесабыида да Ьесабат деврунун сонунда хэрчлэр умумилэшдирнлмэли, хидмэтлэ-рнп Maja flsjspn Ьесабланмалы вэ бу хэрчлэр вз хпдмэтлэр ез истигамэтлэри узрэ 20 29 вэ 46 Д,°-ли Ьесабларын дебетинэ сили'нмэлидир.

29 №-ли «1ардымчи истеЬсалат вэ тзсэрруфатлар» Ьесабы узрэ дэ мзЬсул, мз'мулат вэ хидмэтлэрин Ьесабат Maja ,T.3j3pn Ьесабланыр вэ баша чатмыш истеЬсалат узрэ хэрчлэр 30, 40 вэ 46 №-ли Ьесабларын дебетинэ снлинпр, битмэ-миш нстеЬсал исэ Ьэмнн Ьесабда вэ онун ajpbi-ajpbi субЬе-сабларында дебет галыгы ними балансын активнпдэ экс етдирилир.

Бутун rejpn мустэгим хэрчлэр вэ хпдмэтлэр белушдурул-дукдэн сонра 20 №-лп «Эсас фэалр^'эт» Ьесабынын субЬе-саблары узрэ хэрчлэр умумилэшдирилнр, баша чатмыш кадр Ьазырлыгы вэ елми-тэдгигат (тэчрубэ-конструктор)

пшлзрпшш Maja /wjopii Ьесаблапыр. ТоЬвйл. вбрплмпш сп-флришлорин во баша чатмыш тоЬсйлин Ьогиги Mája до]ори 20 Лз-ли Ьесабын кредптнидон 37 №-лн «хМэЬсул бурахылы-шы» Ьесабынын дебетинэ снлйнир. БаШа Чатмамыш сйфа-ришлэрпи норматив Maja .Tojapu Ьесаблапыр во дэ]эр бнт-момиш пстеЬсал ¡г.лыры кими 20 Л^-ли Ьесабын мувафнг субЬесаблйрьшын дебетиндо во- балансыи активиндэ деврун сонуна галыг кими оке етдприлир.

Бундан сонра баша чатмыш во тзЬвил верилмиш тэЬсил, ши йо хидмэтлорнп Ьогиги Maja до]эри Ьесаблапыр во бу до-jop 20 JYo-ли «Эсас фоалп]]от» Ьесабынын к|)едйтипдоН 46 №-лн «Сатыш» Иесабыиын дебетино силинир.

Ьесабат дейрунун сонунда фэали^'этин мали]']э нотичэсн Ьесаблапыр во учотда оке етдирилпр. Ьазырда али тэЬспл музссйсэси 43 №-ли «KoMMepcuja хорчлэрн» Ьесаиындап истифадо етмир во она керо дэ елми-годг.н'ат йшлйриннн тэЬвнли илэ олагодар олан hop Ьансы бнр хорч бирбаша ншин Maja ;;ojopnno дахил едилир. ТэЬвил верилмиш тэЬсил, елми-тодгигат во с. хидмэтлэрин сатыш дэ]зри (сифа-ришчи вэ алычыдан чатасы моблэр) 46 №-ли Ьесабын кре-дитиндон 62 №-ли «Алычы вэ сифаришчилэрло Ьесаблаш-м а л а р» Ьесабынын дебетинэ já3h>ubip. Бу га]да илэ али тэЬсил муэссисосипин баша чатмыш хидмэтлор узро бир иллик хорчлэрн 46 №-ли Ьесабын дебетййдэ, умуми колирн исо кредитиидо чэмлзшир-

Бунларын фэргй Исэ 80 №-ли «Монфоэтлэр во ззрэрлэр» ЬесабЫна силинир (Бах, схем 1).

Бутун бу кестэрилэйлэрлэ элагэдар учот рекистрлэри, бир сыра муЬаоибат езнэдлэрп вэ учотун техникасында мух-толиф дз]ишикл1]гклэр апарылмалыдыр.

МуЬасибат учотунун фор;масы кими «Журнал-ордер» фор-масы TeBcujjo едилмишдир. Бу формада тэсэрруфат тэшки-латлары учун нэзэрдэ тутулан бутун журнал-ордерлэр, 10, 10/1 вэ 11 №-ли журнал-ордерлэр мустзсна олмагла, Ьеч бир дэ]'ишиклик едилмодзн али мзктэблэрдэ тотбиг едилэ билор.

ИстеЬсал хэрчлэринин учотуна аид олан 10 вэ 10/1 №-ли журнал-ордерлэр, 12 вэ 15 №-ли чэдвэллэр, сатыш вэ ма-.•iwjjs изтичэлэринин учотуна аид олан 11 №-ли журнал-ордер во 16др9-ли чэдвэллэр.ин схематик гурулушлары вэ кес-тзршчплор еистеминдэ кифа]эт гэдэр дэ]ишикликлэр апарыл-малы, онлар али мзктэблэрин хусуси^'этинэ у]'тунлашдырыл-малыдыр. Бу дэ]ишикликлэр нэзэрэ алынмагла кестэрилзн журнал-ордерлэрин вэ чздвэллэр'ин yjFyH вармантларн иш-

Схем 1. Али мэктэбин тэдрпс, елми тэдгигат вэ дикэр фзали^этлэрн узрэ хэрчлэрин вэ мали^э нэтичалэринин учотуна аид Иесаблар схеми.

Ьесаб Лг 20 — «Эсас фэали^эт», с/Ъ № 1, 2

ХИ____К-т

И. г. 1700000 =

Ьесаб .V» 23—«Кемэкчн истеЬсалат»

с/И № 1, 2, 3, 4. Д-т__К!!_

1, 2) 1050000 = .16, 17) 1058000

19)

31)

32)

34)

35)

36) __ Девр. С. г.

1000000 = 370000 = 980000 = 540000 = 150000 = 2460000 =

37)

7458000 =

3, 4, 5) 280000 = | 6) 200000 = 16, 22) 200000 = 24) 100000 = 30) 105000 =

31) 885000

7608000 = | Девр. 7458000 1850000 =

Ьесаб № 25 — «Умумфакултэ хэрчлэри» с/Ь № 1,2,3 Д-т ___К-т

12) 400000 = 16) 240000 = 1050000 = 675000 = 410000 -

30) 105000 33) 110000 36) 2460000

Ю, И, 13, 14, 18, 21) 27, 28) 31)

Девр. С. г. —

Ьесаб № 31 — «Кэлэчэк деврун хэрчлэри»

Девр. 885000 = I Девр. 885000 -С. г. - I

Ьесаб № 26 —«Умуминститут хэрчлэри» Д^т____К-т_

15, 16) 340000 = I 21, 25) 280000 = 32 1015000

26, 27) 190000 =

.28, 29) ЮОООО =

31) 105000 =

2775000 = Девр. 2775000

Девр. 1015000= Девр. 1015000 = 'С. г. — —

Ьесаб № 29 — «Лардымчы тэсэрру-фат во истеЬсалат» с/Ь 1,2,3. = Д-т К-т

Д-т

К-т

И. г. 240000 = Ю) П) 12)

20000 = 50000 = 30000 =

Девр. С. г.

210000 =

185000 = 34) 540000 =

110000 =

35000 =

540000 = \ Девр. "540000 =

35)

150000 =

Д-т

Ьесаб № 46 — «Сатыш»

Девр. С. г.

100000 = I Девр. 150000 190000 = I —

__К-т

37) 7458000 =1 38) 8312000 Г 39) 854000 =

/'ввр. 8312000 =! Девр. 8312000 С. г. — _

Ьесаб 80 — «Мэнфоэт вэ зэрэрлэр» Д-т К-т

| 39) 854000 =

Ге]д:

Бурада: 1—29-чу эмэли^атлар чарн мустэгим во ге]ри-мустэгим харчл»рц 30—36-чы эмолл^атлар белушдурулоп ге)ри-мустэгим хэрчл&рв 37-чп эмэли^ат сатылмыш хидмэтин фактики \iaja дэ]эршш, 38-чи эмэли^ат сатылмыш хндмэтин сатыш дэ^эрини вэ 39-чу эмэ-ли^ат сатышын мали^э нэтичэеини (мэнфээт) кестэрир.

лошгб Иазырланмыш, истифадз олунмасы га^далары кестэ-рилмиш вэ диссертаенуанын сонунда элава чэдвзллэр кими верилмишдир.

Диссертас^а ишиндэ учотун комплекс автоматлашдырыл-масы имканлары вэ тэдгигат апарылан а ли .мэктэблэрдэки B03ujjoTir дэ тэдгиг едилмиш вэ бу барэдэ бир сыра тэклиф-лэр ирзли сурулмушдур.

Мэ'лум олмушдур ки, али мэктэблэр бу саЬэдэ кифаз'эт гэдэр техники 6a3aja малик олсалар да Иэлэ ки, учотун там автоматлашдырылмасына нашл ола билмэмишлэр.

Ajpbi-ajpbi мэктэблэрдэ учот ишлэринин анчаг 35—40 фаи-зи автоматлащдырылмышдыр. Бунун да эсасында диссерта-cuja ишиндэ автоматлашдырма васитэлэриндэн истифадэ едилмоси вз учотун комплекс автоматлашдырылмасы барэдэ эмэли тэклифлэр верилмишдир. (Бах, схем 2).

Ишин учунчу фэслиндэ али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ ма-ли^э нэтичэлэринин тэИлили мэсэлэлэри тэдгиг едилмишдир.

Днссертаси]а ишиндэ фактики материаллар эсасында анчаг али мэктэблэрдэ хэрч сметасынын ичрасы тэЬлил едил-миш вэ ajpbi-ajpbi хэрч 'маддзлэри узрэ кэнарлашмалар, он-ларын собэблэри Y°jjэн едилмишдир. Элбэттэ, бу исти.га-мэтдэ апарылмыш тэплил анча-г тамамилэ будчэ мали^'э-лэшмэои Иесабына фэали^эт костэрэн али мэктэблэр- учун кафи cajbKia билэр.

Мэ'лум олмушдур ки, али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ Мали^ нэтичэлэринин тэсэрруфат Иесаблы музссислэр бахы-мындан тэЬлилн jenu мэсзлэдир. Она керэ дэ илк новбэдэ тэсэрруфат фэалищэтинин тэЬлилинин тэЬсил муэссисэлэри учун мэгбул олан методикасыны ншлэ}иб Ьазырламаг ла-зымдыр.

Индики шэраитдэ, jo'nn али мэктэблэрин та,м вэ ja гисмэн едэнишли тЗ'Ь'Сил системинэ кечмэси илэ элагэдар олараг онларын тэсэрруфат фэали]]этинин игтисади тоЬлили jeHH мэзмун, мэгсэд косб едир. Истэр кестэрнчилэр систем« вэ ис-тэрсэ дэ тэИлилин информаси]а -мэнбзи мадди истеИсал саЬэ-лэри узрэ апарылан игтисади тэЬлиллэ де-мэк олар ки, ejnn-лэшир.

Она керэ дэ диссертаси]а шиинин бу фэслинин биринчи вз нкинчн параграфында тэЬсил хэрчлзринин, елэчэ дэ ма-ли]р нэтичэлэринин тэсэрруфат Ьесаблы ва-Ьидлэр бахы-мындан тэИлил едилмзсинин бир сыра методик мэсэлэлэри ишлэниб Ьазырланмыш вэ тевси^'э едилмишдир.

Игтисади гзЬлилин TOBCujja едилэн формасынын Mahnjjo-тн она эса-сланыр ки, али .мэктэблэрин вэ елзчэ дэ онларын ajpbi-ajpbi белмэлэринин элдэ етдиклэри кэлирлзри илэ хэрч-

МуЬасиСат учотунун Е11М илэ _авгоматлашдырылмасы

Учотуп модели

Иесаблама во Ьсс-т мо' луматыкын у]рунлугу ну нфадэ едэн •модел

Сои нотичэ мз'луматла-рыпын ич-мал модели

Синтетик Ье-саблар модели

Илкии мэ'. лумат узро учот модели (Харч об]скт-ри вэ катанка об^ри узрэ)

кадр ■ Иазыр-

лыгы-кын ма]а дэрр.п

<

! ЕТИ-нин I ма¡а дэ-: РРИ

Ма,дди вэ пул вэсаит-лоринин учоту

Мадди вэ пул вэсаити Ьесаб-лары

факултэ, кафедра вэ с. белмэлардэ хэрч-рин учоту мэ'-лу мат лары

ИстеЬ-сал

хорчлэ.

рлиш

учоту

Хлрч-лырпн учоту Ьесаб-лары

[ Моделлэрин формалашмасы

Малина

иотнчо-

л;>ри

Эмэк Ьаггы, I огауд зэ сайр одэниш- I лэр !

Ьесаб-лашма лар Ие-саблары

Саир белмз, сектор во ше'бэлэрдэ хэрчлэрин учоту мэ'луматларм

Баланс

во Ье-сабат-лар

I Саир

! учот

I об]ект-I лс«и

¡о нотп-чэлори, фонд-лар ьо с. !;ссаб-

ЛР.р

Системлэш. дирмэ вэ умумилэш-днрмо га]-дасы

Нэтичэ кеотари- [ чллэрипин но- I менклатурясы

Ьесаблар планы во Ьеоабларын тоеншфаты

Илк сэнэдларин рекиизит. лорн во сонадлошдирмэ

за

Схем 2. Лли м.эктэблдрдо учот системинин умуми модели

лоршш муга^сй еТмэк, мали^э нйтлчзлэринэ ги]мэт вермэк, мзнфэатэ тэ'сир едэн амиллзри вэ онларын тэ'сир дэрэчэ-сини муз^'эн егмск, еЬтн^ат мэнбэлэрнни ашкара чыхармаг во бу мэнбэлзрдэн нстифадэ едилмэси ]'олларыны кестэрмэк лазымдыр.

Бу бахымдан толгигат ншпндо бир сыра методик тэклиф-лор ишлоннб Ьазырланмыш во тевси^э едилмншдир.

Бу фосилдо ерш заманда ]ени шораитдо али тэЬсилли кадрларын Ьазырланмасынын сэмэрэлили}и мэсэлэлэри дэ тодгнг олунмушдур.

Лпарылан тодгигатдан бело нэтичэ]э колинмишдир ки, али тзЬсилли мутэхзссислэрин вз тэЬсил сэви}]осина у^ун ]ерлэшдприлмзси во Ьэр бир «хти'саса олан тэлэбатын дузкун муэ^энлэшдирилмэсн, елэчэ дэ кадр Ьазырлырында му-гавилэли мунасибэтлэрин тзкмлллсшдирилмэси алн ихтисас тоЬсилиннн сэмэрэли вэ оптимал сзфи^эсини тэ'мин еда би-лэчзк эоас амиллэрдир. Бурада тзлзблэ тэхлнф дузкун ола-голондирилмэли, али моктзблэрин сахланылмасында сэмэ-росиз хэрчлэрэ ]ол верилмамэлидир. Экс Ьалда бир тэрэфдэн али мэктэблэрин сахланмасына чзкилзн хэрчлэрин игтиса-ди сэмэрэсн ашагы душэр, дикэр тэрэфдэн исэ али тэЬсил-ли ишснзлэр ордусу ]арана билэр.

Диссертас^'а ишини.н сонунда апарылмыш тэдгигатын кодишиндэ чыхарылмыш нэтичэлэр вэ тэдгиг олунан проблем узрэ бир сыра эмэли тэклифлэр верилмишдир ки, бун-лар да эсасэн, ашарыдакылардан ибарэтдир.

1. Али тэЬсили'н сэмэрэлилик сэвиуэсинин ^уксэлдилмэ-синин башлыча амили тэЬсилин мали^элэшдирилмэсндэ меечуд олан чзтинликлэрин арадан галдырылмасы мэсэлэ-сидир. Бу проблемен Ьэлли учун тэЬсилин гисмэн едэнишли методуна кечирилмэси тэклиф олунур.

2. ТэЬсилин аифариш методу тэтбиг едилмэли, тэЬсил музссисэлзри «лэ сифаришчилэр арасындакы еЬдэчилик вэ мунасибэтлэр мугавилэ зсасында гурулмалы вэ тэнзимлэн-мзлидир,

3. Али тэЬсил системинин ]ени игтисади вэ сосиал инки-шаф шэраитинэ у]рунлашдырылмасы, ду1^а стандартлары сови^эсиндэ ]енидэн гурулмасы мэгсэдэу]рундур.

4. ТэЬсил муэссисэлэринин фэали^атини дузкун экс ет-дирэ билэн вэ тэсарруфат Ьесабынын тэлэблэринэ у]рун олан игтисади кестэричилэр системи ]арадылмалы, тэсарруфат Ьесабынын ]ени нэзари вэ методоложи эсаслары инкишаф ет-дирилмэли вэ бунун зсасында да муЬаагбат учотунун ]ени системи тэтбиг едилмэлидир. Тэсэрруфат Ьеоабына кечмиш алн мэктэблэрдэ будчэ тэшкилатлары учун нэзэрдэ тутулан

муЬасибат Ьесаблары планындан, учет формасьгндан имтина едилмоли вэ тосэрруфат тэшкилатлары учун нэзэрдэ тутулан учот формасы вэ Ьесаблар планынын тэтбнг еднлмэсн зэру-ридир.

5. ТэЬсил системннин ]енидэн гурулмасы тэдрнс муэсси-солэри илэ халг тзсэрруфатынын дикэр саЬэлэри арасында эмтээ-пул мунасибэтлэрини дорурур. Она керэ дэ халг тэ-сэрруфаты системиндэ али мэктэблэрин илкин тэсэрруфат Ьесаблы ваЬидлэр ким,и фэали]]этлэри тэ'мин едилмэли, он-ларын «Ьазыр мэЬсулларынын» ке]фи^'эти, ками^эти, ruj-мэти вэ дэ]эринин MyojijoH едилмэсинин MyMKYJbiyjy нэзэрэ алынмалыдыр.

6. Тэдрис вэ елми-тэдгигат ишлэри хэрчлэринин учотунун, хидмэт вэ «мзЬсулларын» Maja дэ]эринин калкул]аш]а едилмэсинин елэ бир системн вэ методу тэтбиг едилмэлидир ки, бу да тэЬсил муэсоисэлэриндэ тэсэрруфат -Ьесабынын мэз-муну, MahiHjjэти вэ приненплэрини, онларын езунумали^э-лэшдирмэ)'э кечмэси имканларыны ифадэ едэ билсин; тэЬсил музссисэлэринин фзали^'этини, мал-и^'э нэтичэсивин .игти-са-ди MahujijoTHHH ача билсин, тэЬсил музссисэлэринин хэрчлэринин игтисади сэмэрэлилик сэви^эсини характеризэ едэ билсин, хэрчлэрлэ кэлирлэрнн Myrajiic3 едилмэсинэ имкан версии.

7. ТэЬсил муоссисэлэриндэ тэсэрруфат Ьесабынын тэш-килинин башлыча илкин шэртлэриндэн бири дэ ондан иба-рэтдир ки, чз'килмиш хэрчлэрлэ злдэ едиллшш нэтичэ дэ]эр-чэ Myrajneo едилэ билмэли, Myojjон бир коми] jot вэ ке]фи]]'эт олчусунэ муичэр едилмоли, дэ]эр елчусу вэ натурал елчу илэ ифадэ едилмэлидир.

8. Али мэктэблэрдэ тэсэрруфат Ьесабынын эсас унсурлэ-риндэн бири дэ хэрчлэрин нормалашдырылмасы мэсэлэои-дир. Иш вэ хидмэтлэрин Mai а дзррпнин Ьесабланмасы, гэ-наэт вэ артььг хэрчин, мэнфэо! вэ ja зэрэрин Ьесабланмасы вэ елэчэ дэ сифаришчнлэрло Ьесаблашмаларын дузкун тэш-кили учун хэрчлэр бутун хэрч маддэлэри вэ хэрч унсурлэри узрэ нормалашдырылмалы, иш вэ хидмэтлэрин норматив Maja Asjopii Ьесабланмалыдыр,

9. Али тэЬсил муэссисэльриндэ учот вэ нззарэтин опе-ративлн]и тэ'мин едилмэлидир. Хусусилэ хэрчлэрин учоту елэ тэшкил едилмэлидир ки, хэрчлэрэ кундэлик нэзарэт едил-мэси мумкун олсун. Бу тэлэбагын тэдгиг, дузкун вэ вахтын-да jepnH9 jeTnp'i^M9CH учун смета хэрчлэри барэдэ мэ'лу-матлар вэ тэсэрруфат Ьесаблы фэал1щэт узрэ хэрчлэр учот вэ Ьесабатын, тэсэрруфат Ьесабы .методунун тэлэблэринэ yj-рун олараг тэснифлэшдирилмэлидир.

10. Хэрчлэрин аналитик во синтетик учоту тэ'мин едил-мэлидир. Хэрчлэрин аналитик учоту Ьэмин хэрчлэрин сэрф олуи.ма ^ерлэринэ (бвлмэ, факултэ, кафедра во с.) вэ Иэм дэ калкул]аси|]а о^'ектлэринэ (ихтнсаслар, тэЬсилин невлэри— кундуз, ахшам вэ гп]абн тсЬсил, иш вэ хидмэтлэрин неву) керо апарылмалыдыр. Бу принсииэ у^рун олараг тэИсилин, елми-тэдгигат ишлоринин вэ дикор иш вэ хидмэтлэрин норматив \iaja дэрри калкул]аси]асы тэртиб олунмалы, аналитик учоту аиарылмалы вэ Иесабат девру баша чатдыгда му-Иасибат учоту мэ'луматларына эсасэн Иесабат ма]а дэjэpи калкул\]'аа^'асы тэртиб олуималыдыр.

11. Али мэктэблэрдэ калкул]ас,и]а об]ектлэри вэ калкул-]асн]а ваИидлэри мэктэбин бутун фэали^'эт саЬэлэрини эЬа-тэ етмэли вэ али мэктэбин фэали^этинэ у]рун олараг муэ]-] а н л э ш д и р и л м э л и д. и р.

12. Калкул]аси]а об]ектлэри узрэ хэрчлэрин Ьэчми вэ тэр-киби Несабландыгдан сонра Иэр бир калкул]'аси]а об]ектн узрэ бир тэлэбс^'э, бир дннлэрчир, бир аспиранта, бир елми-тэдгигат ишинэ (сифаришэ) душэн хэрчлэр Ьесаблана билэр.

13. Али мэктэблэрдэ хэрчлэрин синтетик учотунун апа-рылмасы учун Азэрба]чан Республикасы Мали^э Назирли]и тэрэфиидэн Иазырланмыш «Бирликлэр, муэссисэлэр вэ тэш-кнлатларын истеЬсалат вэ тэсэрруфат фэали^этинин муИа-сибат учотунун Ьесаблар планы»нда муэ}]эн дэрюшкликлар едилмэси нлэ истифадэ едилмэси могсэдэу]'гун Ьесаб еди-лир, Бу замам Ьесабларын адлары, субНесаблары вэ тэ']н-натында бир сыра у]рунлашдырмалар апарылмалыдыр.

14. Лухарыда костэрилэнлэрлэ элагэдар олараг учот ре-кистрлэри, бир сыра муЬасибат сэнэдлэри вэ учотун техни-касында да мухтэлиф дэршшкликлэр апарылмалыдыр. Днс-сертас1ф] ишиндэ бу мэсэлэ дэ ез шэр11ини тапмы-шдыр. Му Ьасибат учотунун «Журнал-ордер» формасынын тэтбиг едилмэси тевси^э едилмишдир. Ьэмин рекистрлэрин ]енидэн иш-лэимиш формалары диссертаауа ишинэ элавэ ютми верил-мишдир.

15. Али мэктэблэрдэ муЬасибат учотунун тэкмиллэшди-рилмэсинин эн муЬум истигамэтлэриндэн бири дэ муЬасиба,-учотунун автоматлашдырылмасы вэ бунун учун ЕЬМ-дэн истифадэ едилмэсиднр. Ьал-Ьазырда бир сыра али мэктэб-лэрдо учотун автоматлашдырылмасынын бир сыра елемент-лэри тэтбиг едплир. Лакин бу саЬэдэ али мэктэблэрин кифа-]зт дэрэчэдэ техники имканлары вардыр, онлар бу имкан-лардан там истифадэ етмэли, Республика ТэЬсил Назирли-рпшн бу барэдэ мувафиг Коллек^'а гэрарына вэ тэ'лиматп мэктубуна чидди эмэл етмэлидирлэр.

Диссертас^'а ишинин эсас елми нэтичэлэри ашагыдакы эсэрлардо дэрч едйлмишдир:

1. A30p6aj4an ССР Ал» вэ Орта ихтисас тэЬсили назмр-ли]и системиндэ сосиализм japbiuibi. «Бухгалтерски]' учот» журналы, 1986-чы ил, Москва ш., cah. 47—48.

2. Тэдрис муэссисэлэри, идаралари вэ тэшкилатларында девлэт будчэси васаитиндан истифадэ едилмэсинин тайлили. «Халг тэЬсилииин инкишаф проблемлари» (Елми эсэрларий мввзу мэчмуаси), биркэ муэллифлэ, Бакы—1991, cah. 37—42.

3. Будчэ вэ елм идарэлэрдэ муИасибат учоту. Дэрс вэ-саити. биркэ муэллифлэрлэ. Бакы — 1992, 8,8 ч. в.

4. Будчэ вэ елми идарэлэрдэ муЬасибат учоту. (Базар мунасибэтлэри шэраитинэ у]гунлашдырылмыш) Дэрслик, бир,кэ муэллифлэрлэ. Бакы — 1996-чы ил, 9,5 ч. в.

5. Али мэктэблэрдэ муЬасибат учотунун автаматлашды-рылмасы масэлэлэри. «Мали^э вэ учот» журналы, № 4—6, Бакы — 1996, сэЬ. 11 — 14.

6. Али мэктэблэрдэ хэрчлэрин вэ малина натичэлэринин учотунун автоматлашдырылмасы. «Бакы Девлэт Эмтээшу-наслыг—KoMMepcnja Институтунун профессор-муэллим вэ тэлэбэ hej'athhhh 1995-чи илин елми-тэдгигат ишлэривин je-кунуна Ьэср едилмиш III елми-нэзэри конфрансынын мате-риаллары», Бакы — 1996, cah. 86—87.

АЛИЕВ ШАХРЗА ГАДЖИ ОГЛЫ.

РЕЗЮМЕ

Диссертации на тему: «Учет и анализ расходов на подготовку кадров в системе Министерства Образования Азербайджанской Республики»

В диссертации проведено комплексное исследование финансирования и учета затрат, определены основные направления совершенствования учета в условиях рыночной экономики и внедрения хозрасчета в высших учебных заведениях. Разработаны оптимальные варианты и система учета затрат и калькулирования себестоимости подготовки специалистов.

Обоснованы содержание, принципы и особенности хозрасчета, возможности перевода вузов на самофинансирование. Раскрыта экономическая природа результатов деятельности вузов, как составная часть материального производства. Разработана новая система учета, включающая в себя методику калькулирования себестоимости подготовки специалистов, а также систему организации автоматизированного учета в вузах-

Объектами исследования являются все вузы системы Министерства Образования Азербайджанской Республики, в которых сосредоточен основной объем подготовки специалистов и научно-исследовательских работ.

Научная новизна работы заключается в том, что в ней впервые и с достаточной полнотой исследован процесс переобразования деятельности вузов республики в новых условиях хозяйствования.

В конце работы дан ряд научно-обоснованных и практически внедряемых предложений, необходимых для совершенствования учета и финансовой деятельности высших учебных заведений.

ALIYEV SHAHRZA HAJI oglu

SUMMARY

ESTIMATION AND ANALYSIS OF COSTS FOR TRAINING OF SPECIALISTS IN THE SYSTEM OF THE MINISTRY OF EDUCATION OF THE REPUBLIC OF AZERBAIJAN

The paper analyses in a complex form the financing and estimation of costs, the main directions of improving of estimation of costs in condiilions of market economy and introduction of self-financing in higher schools. The optimal variants and system of estimation of costs value of training of specialasts have been worked out.

The content, principles and pecularities of self-financing in higher schools have benn argumented; the main economic nature of result of activities has been studied from the angle of an integral part of material production. A new system of estimation, which includes the methodology of estimation of cost value of training specialist and also the system of organization of automatiz-ed computing in higher schools have been worked out.

The object of investigation covers all the higher schools of the republic under the subordination of the Ministru of Education which concentrates the main mass of specialist training and higher school researchers.

The pro-cess of transformation of activities of higher schools in the republic has been investigated fully for the first time, which may be regarded as the novelty of this work.

The investigation ends with a number of theoretically grounded and practically applicable proposals necessary for improvement of estimation and financing of higher schools.